برخی موفقیت‌ها با شکست آغاز می‌شوند. داستان «نبض هوشمند سلامت» هم این‌گونه آغاز شده است. بنیان‌گذاران نبض هوشمند سلامت کار خود را در سال 1395 در حوزة توان‌بخشی و با تولید صندلی ویژة سالمندان شروع کردند؛ صندلی‌ای که کمک می‌کرد سالمند با کمترین فشار به زانو، بنشیند و بلند شود، اما بازار اقبالی به این تولید نشان نداد. درنتیجه، بنیان‌گذاران این شرکت دور هم جمع شدند و پس از مطالعات و بررسی‌های بسیار، حوزة جدیدی را برای ادامة فعالیت خود انتخاب کردند. کنکاش‌های آن‌ها نشان می‌داد «سلامت دیجیتال» حوزة نوینی است که آیندة روشنی پیش رو دارد.
بهمن منصوری، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف و مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت است. او با اشاره به اینکه این شرکت اوایل سال 1396 وارد حوزة سلامت دیجیتال شده است، دربارة دلایل این انتخاب می‌گوید: «این انتخاب دلایل زیادی داشت. نخست اینکه این حوزه بسیار باب روز و روبه‌رشد است و پیش‌بینی می‌شود انقلاب صنعتی بعدی در این حوزه اتفاق بیفتد. دوم اینکه سلامت دیجیتال واقعاً حوزة ارزشمندی است و می‌تواند کمک بزرگی به جامعه باشد.»
او ادامه می‌دهد: «افزون بر این، در این حوزه می‌توان هم به تولید پرداخت و هم به حوزة هوش مصنوعی وارد شد که مجموعه‌ای از علوم را درون خود دارد. بنابراین، می‌تواند ارزش واقعی برای کشور ایجاد کند. بازار این حوزه بزرگ و روبه‌رشد است و این یکی از مطلوبیت‌های ورود به حوزة سلامت دیجیتال بود.»
سلامت دیجیتال، انتخابی پیشرو برای آینده
مدیران نبض هوشمند سلامت برای ورود به این بازار جذاب، بزرگ و روبه‌رشد، به‌دنبال محصولی بودند که همة کاربران با آن در ارتباط باشند و با تلفیق فناوری، بتوانند سطح کیفیت این حوزه را ارتقا دهند. مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت یکی از اهداف این شرکت را تلفیق سلامت دیجیتال و هوش مصنوعی با گجت‌های پزشکی عنوان می‌کند و می‌گوید: «ما می‌خواهیم بر گجت‌های پزشکی متمرکز شویم؛ چون یکی از دلایل رشدنکردن پزشکی در مباحث هوش مصنوعی و دیجیتالیزه‌شدن، محدودیتی به نام داده است. ما در چت جی‌پی‌تی به محتوای کل وب دسترسی داشتیم، اما در حوزة سلامت این‌طور نیست. به‌دلیل حساسیت‌های درست و بجایی که وجود دارد، دسترسی به این دادهها ساده نیست.»
منصوری دربارة انتخاب نخستین محصول می‌گوید: «نخستین محصول ما گوشی هوشمند دیجیتال بود؛ محصولی که بیش از صد سال فناوری آن تغییر نکرده است و همة پزشکان از آن استفاده می‌کنند. البته یکی دو شرکت مدل‌های دیجیتال گوشی پزشکی را عرضه کرده بودند و درنتیجه درحال تغییر بود. بنابراین، نخستین محصولی که ارائه کردیم، گوشی هوشمند دیجیتال بود.»
این محصول در ماه‌های نخست سال 1398 توانست تمام استانداردها و مجوزهای لازم را دریافت کند و تقریباً به‌عنوان نخستین محصول گجت هوشمند پزشکی و محصول حوزة سلامت دیجیتال کشور وارد بازار شود. این محصول راهی شد برای ادامة مسیر نبض هوشمند سلامت، تا محصولات مختلف این حوزه را توسعه دهد.
مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت دستگاه نوار قلب همراه را محصول بعدی این شرکت معرفی می‌کند و می‌گوید: «این دستگاه نوار قلب کاملاً کلینیکی است و ظرف یک دقیقه و به‌راحتی می‌تواند نوار قلب افراد را بگیرد و ثبت کند. این دستگاه سیستم کمک‌تشخیصی و تشخیص ریتم قلب دارد و اگر در ریتم ضربان قلب، مورد غیرطبیعی وجود داشته باشد، همان‌جا هشدار می‌دهد.»
او معتقد است این دستگاه به‌نوعی زمین بازی را تغییر می‌دهد؛ چراکه زمانی غربالگری با گرفتن نوار قلب قابل توجیه نبود؛ چون برای گرفتن نوار قلب فرد باید به بیمارستان مراجعه می‌کرد و با گرفتن نوبت، پرداخت هزینه، و بعد از بیرون‌آوردن لباس‌ها و زدودن موهای سینه، اپراتور آموزش‌دیده نوار قلبش را می‌گرفت. این روند در سریع‌ترین حالت دست‌کم پانزده دقیقه زمان می‌برد. افزون‌بر این، بیشتر دستگاه‌های نوار قلبی که در بیمارستان‌های ما استفاده می‌شوند، قدیمی هستند و نمی‌توانند داده‌های خود را ثبت کنند.
منصوری توضیح می‌دهد: «کاری که ما انجام دادیم این است که فرد به‌جای مراجعه به بیمارستان و صرف زمان و هزینه، بتواند هر زمان که می‌خواهد به‌راحتی و با دستگاه کوچکی که می‌تواند در جیب خود به‌همراه داشته باشد، نوار قلب خود را بگیرد. این دستگاه سیستم کمک‌تشخیصی دارد و داده‌های آن قابل ثبت است. همچنین داده‌های دستگاه توصیف‌شده می‌تواند مستقیم روی سیستم پروندة سلامت فرد ثبت شود و روندهایش را در طول زمان نشان دهد.»
این دستگاه، برخلاف دستگاه‌های بیمارستانی، به کابل، ژل، و کاربر متخصص و آموزش‌دیده نیاز ندارد. در این دستگاه، فرد می‌تواند با گذاشتن دو انگشت از هر دست روی آن، نوار قلب تک‌کاناله و با گذاشتن دستگاه روی مچ یا زانوی پای چپ، نوار قلب شش‌کاناله بگیرد. داده‌های این دستگاه به‌اندازة دستگاه‌های بیمارستانی دقیق و قابل استناد است و پزشک می‌تواند براساس آن قضاوت کند و تشخیص دهد.
منصوری هشدار می‌دهد: «معمولاً توصیه نمی‌کنیم این دستگاه در بیمارستان استفاده شود؛ چراکه دستگاه‌های بیمارستان دوازده‌کاناله‌اند و بررسی کامل‌تری انجام می‌دهند. این دستگاه بیشتر برای مراقبت‌های خانگی توصیه می‌شود.»
مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت، با تأکید بر اینکه این دستگاه نوار قلب خانگی، استانداردهای مختلف ضروری را دریافت کرده است و اکنون به برخی کشورهای دیگر صادر می‌شود، میافزاید: «ما سعی کردیم راه‌حل بهینه‌ای برای مشکلات قدیمی کاربران داشته باشیم. با این دستگاه کاربر می‌تواند هر لحظه با هرجای دنیا ارتباط بگیرد و داده‌های نوار قلبش را برای پزشکش ارسال کند.»
نبض‌آوا راه‌حلی یکپارچه برای تحقق تله‌مدیسین
پلتفرم «نبض‌آوا» یکی دیگر از بخش‌های مهم فعالیت شرکت نبض هوشمند سلامت است؛ چراکه هدف پایه‌گذاران آن را به تحقق نزدیک‌تر می‌کند؛ این هدف که گجت‌های پزشکی به رابطی میان بیماران و پزشکان تبدیل شوند.
منصوری دربارة این پلتفرم می‌گوید: «پلتفرم نبض‌آوا دو مزیت دارد. نخست اینکه هم به تمام دستگاه‌های خودمان متصل می‌شود، هم هر شرکتی که بخواهد، می‌تواند دستگاهش را تنظیم کند تا به این پلتفرم متصل شود.»
او دربارة مزیت دوم این پلتفرم میافزاید: «پلتفرم ما راه‌حلی است که برای سه مسئلة تله‌مدیسین، پروندة الکترونیک سلامت، و پزشک خانواده طراحی شده است. البته برای اینکه این پلتفرم بتواند این راه‌حل‌ها را ارائه کند، نیازمند ابزارها و قسمت‌هایی است که ما آن‌ها را هم توسعه داده‌ایم. برای مثال، وقتی از پروندة الکترونیک سلامت صحبت می‌کنیم، بحث داده مطرح است و وقتی دربارة داده صحبت می‌کنیم، باید ابزاری برای دریافت آن وجود داشته باشد. ابزاری که این دادهها را ثبت می‌کند، ابزار پزشکی است، ولی هر دستگاه پزشکی‌ای هم قابلیت ثبت داده را ندارد.»
او ادامه می‌دهد: «ما دستگاه‌های کلینیکی را به این سیستم متصل کرده‌ایم و از طریق آن‌ها، دادهها مستقیم در پروندة الکترونیک سلامت فرد ثبت می‌شوند. در تلاشیم به پروندة الکترونیک سلامت وزارت بهداشت هم متصل شویم، ولی چون هنوز اپراتور آن مشخص نیست، این کار معطل مانده است.»
منصوری معتقد است هوشمندسازی سیستم به این صورت، می‌تواند خطاهای انسانی را از بین ببرد؛ چون دستگاه به‌صورت خودکار به اپلیکیشن، نرم‌افزار، یا پروندة سلامت متصل می‌شود و بدون دخالت انسان، دادهها را ثبت می‌کند. درنتیجه، هم دادهها بدون خطا ثبت می‌شوند و هم سرعت کار افزایش می‌یابد.
مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت با اعلام اینکه این شرکت آماده است تا هرجایی را که وزارت بهداشت بخواهد، هوشمند کند، ادامه می‌دهد: «ما در زمینة اتصال گجت‌های پزشکی به پلتفرم، کار بزرگی انجام داده‌ایم که اهمیتش در سال‌های آینده مشخص می‌شود. شرکت‌های مختلفی درحال ساخت گجت‌های پزشکی هستند، ولی متصل‌نشدن آن‌ها به پایگاه داده، پلتفرم، یا نرم‌افزار، مانع استفاده از داده‌های این گجت‌ها است.»
او با اشاره به دستگاه‌هایی که این شرکت توسعه داده و به پلتفرم متصل کرده است، آن را تحقق تله‌مدیسین به‌معنای واقعی عنوان می‌کند و میافزاید: «با استفاده از این گجت‌ها و پلتفرم، راه‌حل یکپارچه‌ای ایجاد کرده‌ایم که بر اساس آن، پزشک می‌تواند در لحظه و هم‌زمان، در هر جای دنیا اطلاعات بیمار را ببیند و بررسی کند. به این ترتیب، معاینة آنلاین را به‌معنای واقعی محقق کرده‌ایم.»
منصوری همچنین به جان‌هایی که این سیستم نجات داده است اشاره می‌کند و می‌گوید: «در موارد بسیاری، پیش آمده که دستگاه هشدار داده است ریتم قلبی فرد تحت‌معاینه طبیعی نیست و باید به پزشک مراجعه کند. آن فرد هم پس از مراجعه به پزشک متخصص، متوجه وجود مشکل جدی در سلامت قلب خود شده است. مشکلی که اگر در زمان مناسب تشخیص داده نمی‌شد، ممکن بود عوارض جدی داشته باشد.»
رگولاتور سلامت دیجیتال در ایران، با دیدة تهدید به آن می‌نگرد
دیجیتالی و هوشمندشدن تقریباً در تمام حوزه‌های زندگی بشری پیش رفته است، اما سلامت حوزه‌ای است که کندتر از باقی حوزه‌ها در این بخش پیش می‌رود. منصوری یکی از اصلی‌ترین دلایل این پیشروی آهسته را سروکار داشتن این حوزه با جان و سلامت انسان‌ها می‌داند و می‌گوید: «واقعیت این است که میزان زیاد خطرپذیری این حوزه موجب شده است تا سلامت دیجیتال در سطح دنیا آهسته‌تر پیش برود. هرچند حرکت این حوزه در ایران، از سطح دنیا هم کندتر است.»
او اخلاق پزشکی را یکی دیگر از موانع سرعت‌بخشیدن به توسعة این بخش می‌داند و میافزاید: «ما نمی‌دانیم در این حوزة نوین چه اتفاقاتی قرار است رخ بدهد و چه خطرهایی ما را تهدید خواهد کرد. بنابراین، طبیعی است با حساسیت بیشتری با آن برخورد شود.»
منصوری ادامه می‌دهد: «کشورهایی که اهمیت این حوزه را درک کرده‌اند، به‌سرعت زیرساخت‌های آن را فراهم می‌کنند، رگولاتوری آن را پیش می‌برند، و چهارچوب‌های لازم آن را فراهم می‌کنند، اما در کشور ما، دست‌اندرکاران و مسئولان این حوزه، که وظیفة رگولاتوری آن را برعهده دارند، هنوز با دیدة تهدید به آن نگاه می‌کنند.»
او سلامت دیجیتال را به‌مثابة چاقویی در نظر می‌گیرد که می‌تواند کار آشپز را برای تهیة غذا آسان کند، یا به‌عنوان آلت قتاله به‌کار برده شود و تأکید می‌کند: «نمی‌توانیم با دید یک‌طرفه و تنها از زاویة تهدید به این موضوع نگاه کنیم. این نگاه یک‌طرفه باعث می‌شود از مزیت‌های این حوزه جا بمانیم و کشورمان در این حوزه پیش نرود. بعد همانند موجی که برای گوشی‌های موبایل رخ داد، این موج می‌آید و ما را با خود می‌برد. واقعیت این است که این حوزه با سرعتی باورنکردنی پیش می‌رود و مقاومت‌کردن در برابر آن، کار نابخردانه‌ای است.»
او دربارة راه‌حل حفاظت از داده‌های سلامت، که حساسیت بسیاری را می‌طلبد و از ترمزهای اصلی پیشروی این حوزه است، می‌گوید: «راه‌حل مشخص است؛ همان راهی که دنیا طی می‌کند. تنظیم‌کننده باید با مشورت ذی‌نفعان، کارشناسان، و بخش خصوصی، چهارچوبی را برای این حوزه مشخص و برای آن، سیاست‌گذاری کند. همة شرکت‌ها می‌توانند در این چهارچوب پیش بروند.»
مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت معتقد است: «این شیوه به‌سود تنظیم‌کننده است؛ زیرا داده‌هایی که رگولاتور نیاز دارد و در این پلتفرم‌ها می‌توان ثبت کرد، برای افزایش سلامت مردم و بهینه‌کردن هزینه‌های سلامت و درمان بسیار کمک‌کننده است.»
او هشدار می‌دهد: «نباید در این زمینه سلیقه‌ای عمل کرد، اما جلساتی که معمولاً در این زمینه برگزار می‌شود، بدون حضور شرکت‌هایی است که سال‌هاست در این حوزه فعال هستند. رویکردی که دوستان پیش می‌برند، وقتی برای شرکت خصوصی هیچ مزیتی ندارد و برایش دردسر هم ایجاد می‌کند، برد ـ برد نیست. وقتی از مزیت می‌گویم، منظورم پول نیست. همین که چهارچوب مشخصی برای این بخش ایجاد شود و هر روز یک نفر از سازمان و بخش تازه‌ای از ما مجوز جدیدی نخواهد، برایمان مزیت است.»
منصوری می‌گوید: «اگر هدف وزارت بهداشت تسریع است، باید سریع‌تر این چهارچوب را مشخص کند؛ چون یکی از تفاوت‌ها و مزیت‌های اصلی هوش مصنوعی و داده این است که فاصلة مکان و زمان را کم می‌کند. حالا کاهش فاصلة زمان و مکان درحال نمایی‌شدن (رشد تصاعدی) است. اگر در این زمینه، همگام با باقی کشورها پیش نرویم، به یک‌باره خیلی عقب خواهیم ماند و این عقب‌ماندگی به‌راحتی جبران‌پذیر نخواهد بود.»
نگاهی متفاوت به پروندة الکترونیک سلامت
یکی از موضوعات مهمی که نبض هوشمند سلامت روی آن کار می‌کند، پروندة الکترونیک سلامت است، اما آن‌ها نگاه متفاوتی به این مقوله دارند. منصوری در این زمینه می‌گوید: «تقریباً هرکس که در حوزه‌های پروندة الکترونیک سلامت، تله‌مدیسین، و پزشک خانواده کار می‌کند، همه‌چیز را نرم‌افزار می‌بیند، ولی ما معتقدیم نرم‌افزاری که داده در آن جریان نداشته باشد، اصلاً اهمیت ندارد. همان‌گونه که اکنون در حوزة معاینه از راه دور، شرکت‌های زیادی کار می‌کنند، ولی به‌نظر من، آن‌چنان‌که باید، موفق نبوده‌اند.»
مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت تأکید می‌کند: «وقتی دربارة پروندة الکترونیک سلامت صحبت می‌شود، دو نگاه وجود دارد. یک نگاه این است که این پرونده محلی برای بایگانی‌کردن داده‌هاست؛ یعنی همان کاری که در بیشتر بیمارستان‌های ما انجام می‌شود، اما اگر استعلام بگیرید، می‌بینید بیشترشان داده‌های قابل تحلیل ندارند؛ چون در این پرونده‌ها خود داده ثبت نمی‌شود، بلکه برای مثال، پرینت یا اسکن از نوار قلب بایگانی می‌شود. این پرینت یا اسکن فقط برای مرحلة نخست خوب است که پزشک می‌تواند آن را از طریق پروندة الکترونیک سلامت در داخل همان بیمارستان ببیند.»
منصوری توضیح می‌دهد: «حالا سیستمی را تصور کنید که پزشک هر جای دنیا باشد، در لحظه نوار قلب بیمار را به‌صورت آنلاین ببیند. آن هم نه عکس، بلکه نوار قلبی‌ای با کیفیت خوب، که پزشک بتواند آن را تحلیل کند و اگر لازم است، کاری انجام دهد. همچنین می‌تواند هم‌زمان، به تمام نوار قلب‌هایی که فرد در یک ماه گذشته گرفته است، دسترسی داشته باشد و روند سلامتی او را بررسی کند.»
او تأکید می‌کند: «بر اساس آمار وزارت بهداشت، حدود 44 درصد مرگ‌ها در ایران ناشی از بیماری‌ها قلبی است و براساس اطلاعات سازمان جهانی بهداشت، 80 درصد بیماری‌های قلبی قابل پیشگیری هستند. تصور کنید اگر سیستمی باشد که در طول زمان، ریتم ضربان قلب فرد را بررسی کند و تشخیص دهد چه روندی را می‌گذراند و در آینده چه وضعیتی پیدا خواهد کرد، چقدر می‌توان از بروز بیماری‌های قلبی و مرگ‌های ناشی از آن پیشگیری کرد.»
گجت‌های پزشکی، راه‌حلی برای توسعة عدالت در سلامت
مدیر تحقیق‌وتوسعة شرکت نبض هوشمند سلامت با اشاره به اینکه این سیستم قابلیت تولید سفارشی دارد، می‌گوید: «برای مثال، در سیستان‌وبلوچستان و سایر مناطق کمتربرخوردار، که کمبود پزشک داریم، می‌توانیم این دستگاه‌های نوار قلب خانگی را در خانه‌های بهداشت مستقر کنیم که نسبت به نمونه‌های داخلی و خارجی ارزان‌ترند و برای استفاده به متخصص نیاز ندارند. افراد می‌توانند به خانه‌های بهداشت مراجعه و از این دستگاه‌ها استفاده کنند. اطلاعات این افراد هم‌زمان در پروندة سلامت آن‌ها ثبت می‌شود یا برای پزشک مربوط ارسال می‌شود. او می‌تواند این دادهها را بررسی کند و در صورت نیاز، اقدامات لازم را انجام دهد.»
منصوری میافزاید: «همچنین می‌توان این سیستم را به اورژانس هم متصل کرد. شرکت نبض هوشمند سلامت همین امروز هم می‌تواند سیستم اتصال این دستگاه‌ها به اورژانس را راه‌اندازی کند. من فکر می‌کنم اگر این مطالب به گوش بنیاد‌ها و سازمان‌هایی برسد که واقعاً دغدغة محرومیت‌زدایی دارند، در این زمینه وارد عمل می‌شوند و اتفاق بسیار بزرگی در تحقق عدالت سلامت در کشور رخ خواهد داد.»
او با تأکید بر اینکه سیستم‌های هوش مصنوعی قرار نیست جایگزین پزشک شوند، ادامه می‌دهد: «این دستگاه‌ها فقط ابزارهای کمک‌تشخیصی هستند و در شرایطی که پزشک حضور ندارد، می‌توانند به پزشک هشدار دهند؛ دقیقاً همین کاری که این سیستم انجام می‌دهد.»
فناوری‌های نوین به‌دست جوان‌ترها قابلیت توسعه دارد
منصوری با اشاره به اینکه میانگین سنی تیم فنی شرکت نبض هوشمند سلامت کمتر از سی سال است، تأکید می‌کند: «دقیقاً همین افراد هستند که می‌توانند با دید جدیدی که دارند، فناوری‌های نوین را توسعه بدهند. این نگاه که افراد و توانمندی‌هایشان با سنشان قضاوت می‌شوند، باید تغییر کند؛ به‌ویژه اینکه ورود به این حوزه‌ها معمولاً پرخطر است و کمتر پیش می‌آید شرکت‌های بزرگ وارد آن شوند. بنابراین، توسعة این فضاها به افراد جوان و شرکت‌های جدید نیاز دارد.»
او میافزاید: «مسئولان باید شرکت‌های حوزة تله‌مدیسین، هوش مصنوعی، و گجت‌های پزشکی را دریابند و کارآفرینان این حوزه را حمایت کنند؛ چراکه هر یک سال زمانی که در این عرصه از دست بدهیم، به نقطة بحرانی تبدیل خواهد شد و جبران آن بسیار سخت خواهد بود. پایة تمام این علوم داده است و شاید داده در حال حاضر در دسترس و ارزان باشد، ولی ده سال دیگر این‌طور نباشد. کم‌کم کشورها به اهمیت داده پی خواهند برد، محدودیت‌هایی را در دسترسی به آن اعمال خواهند کرد، و هر کشور داده‌هایش را برای خودش نگاه خواهد داشت، تا آنجا که جنگ آینده را جنگ دادهها می‌دانند.»
او ادامه می‌دهد: «حوزة تله‌مدیسین بدون هوش مصنوعی هیچ معنایی ندارد. مسئولان کشور، سرمایه‌گذاران، و هرکس که در این زمینه دغدغه دارد، اگر می‌خواهند ایران در این حوزه پیشرفت کند، باید بدانند که بدون توسعة گجت‌هایی پزشکی این موضوع محقق نخواهد شد. زمانی می‌توانید تله‌مدیسین را فعال کنید و معاینة آنلاین داشته باشید که دستگاهی وجود داشته باشد تا فرد بتواند داده‌هایش را به‌شکل آنلاین برای پزشکش بفرستد.»
منصوری تأکید می‌کند: «بزرگ‌ترین شرکت‌های دنیا تمرکزشان را به‌سمت گجت‌های پزشکی برده‌اند. حتی متخصصان آی‌تی مانند اپل و مایکروسافت، بیشترین سرمایه‌گذاریشان در این حوزه است؛ چون فهمیده‌اند برخلاف حوزه‌های دیگر آی‌تی، در حوزة سلامت دادة کافی در دسترس نیست. پس باید گجت‌ها را توسعه دهند و وارد زندگی مردم کنند تا مراقبت خانگی اتفاق بیفتد و داده‌های حاصل از آن توسط کلاینت‌هایی که بدون محدودیت و هزینه، دادهها را ثبت می‌کنند، جمع‌آوری شود و به این ترتیب، بتوانند سیستم‌های کمک‌تشخیصی‌شان را توسعه دهند. این اتفاقی است که در دنیا درحال رخ‌دادن است و اگر مسئولان ما متوجه این موضوع شوند، ما هم می‌توانیم در این مسیر پیشرفت کنیم. اگر هم متوجه نشوند، شرکت‌هایی مانند نبض هوشمند سلامت خواهند بود که در این حوزه پیش بروند، اما این حرکت محدود است و بعد از مدتی، سبب می‌شود این حوزه به‌لحاظ اقتصادی جذاب نباشد.»
تهیه‌وتنظیم: رویا کاکاوند
