بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ، بین سال‌های 2015 تا 2050، درصد جمعیت جهانی شصت سال به بالا، تقریباً دو برابر می‌شود و از 12 درصد به 22 درصد می‌رسد. این نشان میدهد که جمعیت سال‌خورده با نرخ قابل توجهی، بیشتر از گذشته در حال افزایش است. بنابراین، بسیاری از کشورها با مسائل مهمی درخصوص زندگی سالم افراد مسن مواجه‌اند و باید اطمینان حاصل کنند که سیستم‌های بهداشتی و اجتماعی برای استفاده از این تغییر جمعیتی آماده‌اند.
برخی از کشورها، ادغام فناوری‌هایی را که قادر به تعامل انسانی هستند، توسعه داده‌اند؛ مانند رباتهای دارای هوش مصنوعی. این فناوریها در محیطهای بیمارستانی مفیدند که در آن‌ها، تقاضا برای مراقبتهای بهداشتی، ممکن است سبب کمبود کارکنان مراقبتهای بهداشتی شود. با توجه به اینکه پرستاران 45 درصد متخصصان مراقبتهای بهداشتی را تشکیل می‌دهند، کمبود نیروی انسانی همچنان مشکلی اساسی و مشهود است. بنابراین، کاربرد و استقرار فناوری‌های پیچیده به‌عنوان سیستم‌های مراقبت، مانند رباتهای مراقبتهای بهداشتی، اهمیت بیشتری پیدا میکند.
استفاده از رباتها ممکن است به‌طور بالقوه، به‌دلیل استفاده از فناوریها در مراقبتهای بهداشتی، نتایج بهتری را برای بیماران فراهم کند. جمعیت سال‌خورده به فناوری‌هایی نیاز دارند که برای دستیابی آن‌ها به سلامت و رفاه، ضروری هستند. پیامدهایی که از این فناوریها انتظار می‌رود، شامل افزایش کارایی، پشتیبانی، و جبران کمبود کارکنان می‌شود.
پیشرفتهای فناوری سبب توسعة رباتهای پرستار، به‌عنوان شرکای بالقوه برای تکمیل کمبود نیروی انسانی و ارائة مراقبتهای بهداشتی کارآمد به افراد دارای معلولیت یا مسن یا آسیب‌پذیر شده است. این فناوریها برای کمک به روش‌هایی مانند جراحی بهبود یافته‌اند و در دیگر جنبه‌های مراقبتهای بهداشتی، از درمان‌ها تا مراقبتهای توان‌بخشی، استفاده می‌شوند. استفاده از رباتها در رشته‌های پرستاری و دیگر رشته‌های مراقبتهای بهداشتی، می‌تواند در بهبود دقت و سرعت تشخیص بیماری‌ها کمک‌کننده باشد.
ربات برای پرستاری چیست؟
با توجه به افزایش تدریجی جمعیت سالمند در سطح جهان، که حدود 703 میلیون نفر، 65 سال و بیشتر تخمین زده می‌شود، تقاضا برای مراقبت از افراد سالمند نیز افزایش یافته است. به همین دلیل، طراحی و توسعة رباتهای مراقبت سلامت در پرستاری، مجهز به هوش مصنوعی و قادر به انجام مداخلات پرستاری و وظایف کوچک در محیطهای بیمارستانی، در حال تحقق است.
برای ارائة مراقبت به بیماران، به‌ویژه بیماران مسن، رباتها برای پرستاری تعریف شدند. براساس تعریف سازمان بین‌المللی، اپراتورهای آموزش‌دیده در محیط مراقبت بهداشتی حرفه‌ای، از استاندارد 8373 به‌عنوان سیستم مکانیزم‌های مکانیکی، الکتریکی، و کنترلی استفاده می‌کنند که وظایفی را در تعامل مستقیم با بیماران، پرستاران، پزشکان، و دیگر متخصصان مراقبتهای بهداشتی انجام میدهد و می‌تواند رفتار آن‌ها را، بر اساس آنچه در محیط خود احساس می‌کنند، اصلاح کند.
مطالعات نشان داده‌اند که رباتهای پرستار می‌توانند به‌عنوان کارکنان مراقبتهای بهداشتی در بیمارستانها، مراکز مراقبت از افراد سالمند و در خانه خدمت کنند. رباتها در پرستاری می‌توانند وظایف پرزحمت فیزیکی را انجام دهند، با تنهایی و بی‌تحرکی در جمعیت مسن‌تر مبارزه کنند، یا به کارهای معمولی مانند اندازه‌گیری علائم حیاتی بیماران اختصاص داده شوند.
علاوه بر این، دیگر فناوری‌های بیمارستانی نیز می‌توانند با فناوری‌های رباتیک ادغام شوند؛ مانند سیستم‌های پروندة الکترونیکی سلامت که ثبت تاریخچة مراقبتهای بهداشتی بیمار را برای اطمینان از تداوم مراقبت تسهیل میکند. این ربات کمکی می‌تواند ارتباط بیمار و پرستار را ارتقا دهد؛ زیرا ممکن است زمان مراقبت با چنین فناوری رباتیکی افزایش یابد.
رباتها اغلب با حسگرها، فرستنده‌ها، و گیرنده‌های پیچیده به‌عنوان اجزای ضروری، برنامه‌ریزی می‌شوند. فرستنده، داده‌ها را به دستگاه نمایشگر منتقل میکند و در پایگاه دادة بیمار ذخیره می‌شود. این ربات مراقبت بهداشتی از طریق هوش مصنوعی فوق‌العاده عمل میکند که سیستم‌ها و حسگرهای مختلف دارد و خدمات مراقبتهای پرستاری را به‌طور مؤثر ارائه میدهد.
رباتیک در پرستاری
دانش رباتیک بهره‌برداری از ماشین‌هایی است که می‌توانند به‌طور مستقل یا نیمه‌مستقل، وظایف فیزیکی را از طرف انسان انجام دهند. به‌طور معمول، رباتها کارهایی را انجام می‌دهند که بسیار تکراری‌اند یا برای انسان خطرناک‌تر از آن هستند که بتواند با خیال راحت آن‌ها را انجام دهد. رباتهای مکانیکی از حسگرها، محرک‌ها و پردازش داده‌ها برای تعامل با دنیای فیزیکی استفاده می‌کنند. کسی که در این حوزه (رباتیک) تمرکز میکند، باید در مهندسی مکانیک، مهندسی برق و برنامه‌نویسی کامپیوتر پیشینة قوی داشته باشد.
به‌تازگی، حوزة رباتیک هم‌پوشانی با یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی را شروع کرده است. رباتیک در پرستاری همچنان چالشی برای اطمینان از عملکرد ایمن، شایسته، و احساسی رباتهای مراقبت بهداشتی است. در ایزو 8373 (رباتیک)، ربات این‌گونه تعریف شده است: «ربات نوعی مکانیسم فعال برنامه‌ریزی‌شده با درجه‌ای از استقلال، برای انجام حرکت، دست‌کاری یا موقعیت‌یابی است.»
زمینة تحقیقاتی رباتیک در پرستاری، به بهبود کیفیت مراقبتهای پرستاری می‌پردازد. برای پرستاران، قرارگرفتن رباتیک در پرستاری به معنای تلاش به‌منظور بهبود کیفیت مراقبت پرستاری و کاهش حجم کار است. برای بیماران، ربات می‌تواند در حفظ یا درمان نیازهای مراقبتهای بهداشتی آن‌ها یا بهبود کیفیت زندگی یا عملکردهای فیزیکی‌شان مؤثر باشد.
هدف رباتیک در پرستاری کمک به پرستاران در استفاده از رباتیک برای ارائة جدیدترین و مؤثرترین مراقبت از بیماران است. محققانی که در زمینة الگوریتم‌ها و مدل‌های استفاده‌شده در رباتها کار می‌کنند، نه‌تنها این مدل‌ها را توسعه می‌دهند، بلکه گاهی اوقات تصمیم می‌گیرند روش استفاده از رباتها را متوقف کنند یا تغییر دهند که شامل دانش مرتبط با فناوری‌های هوش مصنوعی است و اقدامات، اظهارات، و تصمیم‌های مستقل رباتها برای برقراری ارتباط با بیماران و پرستاران را کنترل میکند. موضوع رباتیک در مراقبتهای بهداشتی بسیار مهم است و به رابطة سه‌جانبه بین بیماران، پرستاران (متخصصان مراقبتهای بهداشتی) و رباتها می‌پردازد و به‌طور مؤثر، از رباتها و هوش مصنوعی به‌عنوان ابزار و فناوری استفاده میکند.
در این زمینه، استفادة موثر از رباتها و هوش مصنوعی به‌عنوان ابزار و فناوری، مهم است و باید به این نکات توجه شود:
• مطالعة دانش رباتها (شامل ایمنی، عملکرد، و آثار رباتها و روش‌های استفاده) برای مراقبت بهتر در پرستاری؛
• پیشنهاد رباتهای لازم برای مراقبت بهتر در پرستاری و توسعة چنین ربات‌هایی با همکاری مهندسان؛
• مدل‌سازی اینکه چگونه پزشکان، پرستاران، دیگر کارکنان مراقبتهای بهداشتی و رباتها باید به‌عنوان تیم، برای مراقبت بهتر عمل کنند؛
• ارزیابی نتایج مراقبت بهتر از بیماران توسط پزشکان، و پرستاران، و ارائة بازخورد برای توسعة رباتهای جدید و بهبودیافته.
صفات جسمانی و جنبة بیان انسانیت
درک تفاوت بین انسان و ربات از نظر توانایی مراقبت از آن‌ها را می‌توان به دو جنبه تقسیم کرد: جنبه‌های فیزیکی و جنبة بیان انسانیت. امروزه، تفاوت‌های فیزیکی بین انسان و رباتها آشکار است، اما ممکن است در آینده، چندان متمایز نباشد. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که حس لامسه نقش حیاتی ایفا میکند و شناخت رباتها را توسعه میدهد؛ زیرا کشف اطراف برای رباتها آسان‌تر می‌شود.
گفته می‌شود که پرستاران منابعی برای سلامتی محسوب می‌شوند، اما به‌دلیل پیری انسان و آسیب‌پذیری در مقابل بیماری‌ها، تعداد آن‌ها بحرانی است. علاوه بر این، کاهش زادوولد انسان با افزایش نرخ پیری جمعیت و فناوری‌های پزشکی توسعه‌یافته یا سیستم‌های پزشکی پیچیده، شرایط نگران‌کننده‌ای را برای در دسترس بودن منابع انسانی، به‌منظور مراقبتهای بهداشتی در آینده به وجود آورده است. انجمن پرستاران آمریکا این محدودیت‌ها را تشخیص داده و خطرهای آسیب‌رساندن به پرستاران را بررسی کرده است.
رباتها در محیطهای پرستاری می‌توانند مشکلات را برطرف کنند؛ زیرا رباتها مکانیکی هستند و تسلیم بیماری‌ها نمی‌شوند. با وجود فناوری‌های پیچیده، رباتها مشکلات ذاتی دارند؛ مانند وفاداری حسی، امکان هک‌شدن و فرسودگی قطعات و سیستم. مزایای وجود رباتها در مراکز مراقبتهای بهداشتی، این ایده را ایجاد کرده که ممکن است در برخی از وظایف، بهتر از انسان‌ها عمل کنند و جایگزینی رباتها می‌تواند امکانی خوشایند باشد.
مثال‌ها و چالش‌های توسعة ربات
ژاپن «استراتژی ربات ژاپنی» را اجرا میکند، برنامه‌ای که شامل استفاده از رباتهای ارتباطی برای افراد مسن است. این افراد سطح مشارکت اجتماعی پایینی دارند. این استراتژی در پیشگیری از زوال عقل و در عین حال، ترویج آثار درمانی مثبت، بسیار مهم است. نمونه‌ای از این استراتژی، استفاده از رباتهای خدماتی است.
یکی از رباتهای محبوبی که برای مراقبت از بیمار استفاده می‌شود، ربات انسان‌نما به نام Pepper است. این نوعی ربات خدماتی است که به درگیرکردن افرادی که شرایط خاصی در فعالیت‌های درمانی دارند، کمک میکند؛ مانند نظارت بر عملکرد وظایف خود که به بهبود عملکرد فیزیکی و میزان ارتباط تعاملی آن‌ها کمک میکند. ربات مشابه Telenoid است؛ رباتی که از راه دور، با هدف برقراری ارتباط با افراد مسن مبتلا به بیماری آلزایمر کار میکند.
مطالعات مرتبط با رباتها و تعامل آن‌ها با انسان‌ها
در مطالعه‌ای که بتریانا و همکارانش انجام داده‌اند، ویژگی‌های ارتباط تعاملی برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و افراد سالم بررسی شد. نتایج مطالعه نشان داد که ربات Pepper می‌تواند با موفقیت، ارتباط مؤثری را هم برای بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و هم برای افراد سالم، فراهم کند. بااین‌حال، با توجه به ماهیت نحوة کار با Pepper، که از راه دور است، ویژگی‌های خاصی مانند زمان پاسخ در طول مکالمات، نگاه‌کردن و فعالیت‌های سرگرم‌کننده باید بهبود یابد.
ربات دیگری که بررسی شد AHOBO بود که نوعی ربات مراقبتی برای کمک به افراد مسنی است که در خانه زندگی می‌کنند. در این مطالعه، از دو سیستم پشتیبانی و اندازه‌گیری فشار خون برای جنبة فیزیکی و رنگ‌آمیزی به‌عنوان فعالیت تفریحی برای جنبة روانی استفاده شد. استفاده از ربات‌هایی که در حال حاضر در این زمینه وجود دارند، مانند Pepper و AHOBO، همچنان در حال بهبودند؛ زیرا این فناوری هنوز در مراحل اولیة خود است. بنابراین، در آینده، شاهد پیشرفتهای بیشتر این رباتها خواهیم بود؛ به‌ویژه با افزودن هوش مصنوعی، می‌توان عملکرد آن‌ها را تا حد زیادی بهبود بخشید و در حوزة پرستاری از آن‌ها استفاده کرد. قابلیت رباتها و هوش مصنوعی در زمینة پرستاری و پزشکی بی‌پایان است، به‌ویژه با پیشرفتهای فناورانه‌ای که در قرن گذشته ایجاد شده است.
نتیجه‌گیری و بحث
پیشرفتهای فناوری به استفاده از رباتها برای تکمیل کمبود کارکنان و ارائة مراقبتهای مؤثر به بیماران منجر شده است. این مطالعه مفاهیم مرتبط دربارة رباتها را از منظر نظریه‌های پرستاری و رباتیک در پرستاری و تمایزات بین انسان و رباتهای مراقبت بهداشتی را به‌عنوان نمونه‌ها و چالش‌های توسعة ربات بررسی کرد.
رباتیک در پرستاری، از روش‌ها و فناوری‌های لازم برای توسعة ربات‌هایی استفاده میکند که در عمل، از پزشکان، پرستاران و دیگر کارکنان مراقبتهای بهداشتی، پشتیبانی و با آن¬ها همکاری می‌کنند. همچنین رباتیک در جهت یادگیری دانش رباتها برای مراقبت و عملکرد بهتر است. دو نکته دربارة استفاده از رباتها در مراقبتهای بهداشتی برجسته است: مسائل مربوط به جایگزینی انسان به‌دلیل کمبود نیروی انسانی و نگرانی دربارة قابلیت‌های ربات برای انجام اعمال مربوط به پرستاری.
منبع
1. Gil P. Soriano, Yuko Yasuhara, “Robots and Robotics in Nursing”, Healthcare 2022, 10, 1571.
پرستار، تحولی دیگر در زمینة پزشکی
تهیه‌وتنظیم: دکتر ندا کفاش
