بیش از 90 درصد مردم از کمبود ویتامین D رنج می‌برند، یعنی از هر10 نفر 9 نفر. خبر ناگوارتر اینکه با وجود تمام هشدارها، بسیاری از افراد زمانی به این موضوع پی می‌برند که دچار بیماریهای ناشی از کمبود این ویتامین، ازجمله پوکی استخوان می‌شوند. بنابراین، بسیاری از پزشکان، مصرف مواد غذایی یا مکمل‌های حاوی ویتامین D و آفتاب‌گرفتن را به‌شدت توصیه می‌کنند. بسیاری از بیماریهای مهم، ناشی از کمبود ویتامین D در بدن هستند.
اگر شما از آن دسته از افرادی هستید که مرتباً وقت خود را در بیرون از منزل می‌گذرانند، احتمالاً بخش زیادی از ویتامینD مورد نیاز خود را دریافت می‌کنید. البته، برای دریافت ویتامینD از آفتاب، نباید زیاد لباس پوشیده یا از ضدآفتاب استفاده کرده باشید. زاویة تابش خورشید نیز در این موضوع، اهمیت زیادی دارد. برای مثال، در هند، با توجه به زاویة تابش خورشید، تقریباً نیم ساعت آفتاب ظهر، دو بار در هفته، مقدار موردنیاز ویتامینD بدن را تأمین می‌کند. به خاطر داشته باشید که این مدت قرارگرفتن در معرض آفتاب، در کشورهایی که دورتر از خط استوا قرار دارند، کافی نیست.
همچنین، شیوع گستردة کمبود ویتامین D در اروپا، بین 13 تا 40 درصد بین جمعیت‌های مختلف، تفاوت‌های اساسی دارد. برای مثال، پیشرفت چشمگیر کمبود ویتامینD در میان افراد با پوست تیره‌تر، 3 تا 71 برابر بیشتر از نژادهای سفیدپوست است. ویتامین D پس از قرارگرفتن در معرض اشعة ماورای بنفش B (UVB) خورشید، در پوست سنتز می‌شود. عوامل متعددی در سنتز پوست تأثیر می‌گذارند، از جمله شدت نور خورشید، سن و رنگ پوست.
سنتز پوست بیشتر تحت‌تأثیر سبک زندگی مانند اجتناب از نور آفتاب، کرم ضدآفتاب و لباس است. باوجوداین، تخمین زده می‌شود که سنتز پوستی ناشی از UVB می‌تواند 80 تا 100 درصد نیاز به ویتامین D را برآورده و نور خورشید را به مهم‌ترین منبع طبیعی ویتامین D تبدیل کند. همچنین، ویتامین D می‌تواند از طریق مکمل‌ها و غذاهای طبیعی یا غنی‌شده مصرف شود. هنگامی که ویتامین D به خون می‌رسد، به 25- هیدروکسی ویتامین تبدیل می شود، که بهترین نشانگر زیستی وضعیت ویتامین D است. 25- هیدروکسی ویتامین D اصلی‌ترین شکل موجود در خون و به‌صورت غیرفعال است که کبد و کلیه آن را به‌شکل فعال ویتامین D، یعنی 1، 25 – دی هیدروکسی ویتامین D، تبدیل می‌کنند.
فرض می‌شود که پیش‌بینی وضعیت ویتامین D می‌تواند با استفاده از اشعة UVB محیطی به‌طور دقیق گرفته شود و با درنظرگرفتن پیش‌بینی‌کننده‌ها و تعاملات آ‌ها، به‌طور مشترک بهبود یابد. برای بررسی این موضوع، از دیتای Biobankبریتانیا استفاده شد و دُز UVB محیط در محل زندگی هر شرکت‌کننده، محاسبه شد. نقش مکمل‌ها و عوامل تعیین‌کنندة D در وضعیت(OH) D 25، پس از محاسبة UVB بررسی و تعاملات در قومیت‌های مختلف نیز واکاوی شد.
روش انجام فرایند
غلظت(OH) D 25 از نمونه‌های خون، با استفاده از روش ایمونواسی کمی لومینسانس اندازه‌گیری شد. وضعیت ویتامین D را به این صورت دسته‌بندی کردیم: 25>(OH) D 25 کمبود ویتامین، بین 25 تا 99/39 (خطر کمبود زیاد)، بین 40 تا ۵۰ (خطر کمبود کم) و بیشتر از 50 مناسب است (این آستانه‌ها را مؤسسة داروسازی در سال 2011 گزارش داده است). برای تجزیه‌وتحلیل، جمعیت‌های آسیایی (هند، پاکستان، بنگلادش، چین و …)، سیاه (کارائیب، آفریقا و …) و سفید (بریتانیا، ایرلند و …) را انتخاب کردیم.
شاخص تودة بدنی بر اساس سازمان بهداشت جهانی انتخاب شد. زمان صرف‌شده در خارج از منزل در تابستان (خرداد تا شهریور) و زمستان (مهر تا بهمن) به‌صورت کمتر از یک ساعت، یک تا دو ساعت و بیشتر از سه ساعت طبقه‌بندی شد. از زمان سپری‌شده در خارج از منزل و ماه نمونه‌گیری خون، متغیر جدید زمان در فضای باز در فصل نمونه (که به آن «زمان در فضای باز» گفته می‌شود) ایجاد شد.
با ادغام داده‌های حاصل از مکمل‌های غذایی و مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی، متغیر باینری جدیدی برای ویتامین D تشکیل شد. مصرف ماهی‌های روغنی به کمتر از یک بار، یک یا دو بار، یا بیشتر در هفته طبقه‌بندی شد. پروتئین واکنشی C به‌عنوان متغیر پیوسته معرفی شد و به‌صورت کمتر از دو یا بیشتر از دو میلی‌گرم بر لیتر تقسیم شد. سن، جنس، کلسترول، استفاده از محافظ در برابر اشعة ماورای بنفش، وضعیت سیگارکشیدن، و دفعات مصرف الکل در نظر گرفته شد.
روش های آماری
برای محاسبه متغیرهای پیوسته از میانه و فاصله بین‌چارکی استفاده شد. ماتریس‌های هم‌بستگی و ضریب تورم واریانس تعمیم‌یافته ، چندخطی‌بودن را ارزیابی کردند.
گزارش ویژگی‌های پایه
جامعة مورد مطالعه شامل 438978 شرکت‌کننده (5/53 درصد زن، میانگین سنی 58 سال) بود. متوسط قرارگرفتن در معرض UVB، 1/90 کیلوژول بر مول بود، 5/41 درصد جمعیت از مکمل‌های ویتامین D استفاده می‌کردند و 9/66 درصد به‌عنوان اضافه وزن یا چاق طبقه‌بندی شدند. نسبت بیشتری از جمعیت سیاه‌پوست (6/47 درصد) در مقایسه با آسیایی و سفید (به‌ترتیب 42 درصد و 3/41 درصد) گزارش شد.
میانگین غلظت(OH) D 25 به‌طور کلی، 1/47 نانومول بر لیتر بود، اما براساس قومیت، به‌طور چشمگیری متفاوت بود (آسیایی: 4/25 نانومول بر لیتر، سیاه: 6/30 نانومول بر لیتر، سفید: 9/47 نانومول بر لیتر). وضعیت(OH) D 25 با افزایش قرارگرفتن در معرض UVB بهبود پیدا کرد، اما این موضوع براساس قومیت و سن متفاوت بود. تغییر در گروه سفید برجسته‌ترین بود، به‌ویژه در میان کسانی که مرد و جوان‌تر بودند، وزن کم یا شاخص تودة بدنی طبیعی داشتند، زمان بیشتری را در خارج از منزل سپری می‌کردند و مکمل مصرف نمی‌کردند. تفاوت‌ها در گروههای آسیایی و سیاه تقریباً دو تا چهار برابر کمتر بود.
پیش‌بینی‌کننده‌های مرتبط با(OH) D 25
غلظت(OH) D 25 به‌طور قابل توجهی با UVB، مکمل، سن و مصرف ماهی‌های روغنی و در جهت عکس، با افزایش شاخص تودة بدنی و کلسترول در تمام قومیت‌ها مرتبط بود. بیشترین سهم در غلظت(OH) D 25، تشعشعات UVB در گروه سفید و به‌دنبال آن، مکمل و شاخص تودة بدنی بود. برای گروههای آسیایی و سیاه، بیشترین سهم برای مکمل و بعد از آن، تشعشعات UVB، شاخص تودة بدنی، و مصرف ماهی‌های روغنی بود. شاخص سن در گروههای آسیایی و سیاه به نسبت گروههای سفید چشمگیرتر بود.
پروتئین واکنشی Cبه‌عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد، اما هیچ ارتباط معناداری برای آن یافت نشد. در میان افراد سفیدپوست، روند واضحی از تضعیف تأثیر تشعشعات UVB روی(OH) D 25 با افزایش سن وجود دارد. در هر گروه، سهم UVB در مردان، بیشتر از زنان بود. در گروه سفیدپوست، کسانی که مکمل‌ها را مصرف نمی‌کردند، در پاسخ به قرارگرفتن در معرض UVB، در مقایسه با کسانی که مکمل مصرف می‌کردند، افزایش بیشتری را تجربه کردند و در نژاد سیاه‌پوستان، الگوی مخالف مشاهده شد، درحالی‌که نتایج برای گروه آسیایی معنادار نبود. در هر گروه، افزایش شاخص تودة بدنی با کاهش غلظت(OH) D 25 همراه است. در کسانی که مکمل مصرف می‌کردند، در مقایسه با کسانی که مکمل مصرف نمی‌کردند، در سطوح(OH) D 25 کاهش قابل توجهی نشان داده شد که احتمالاً منعکس‌کنندة این موضوع است که سطح پایة(OH) D 25 بالاتر است.
بحث و نتیجه‌گیری
ارتباط و تعامل بین UVB، مکمل و سایر عواملی که در(OH) D 25 در یک گروه بزرگ بریتانیایی تأثیر می‌گذارند، بررسی و به‌طور خاص، مشخص شد که چگونه عوامل جمعیتی ـ اجتماعی رابطة بین تشعشعات UVB محیط یا شاخص تودة بدنی و غلظت(OH) D 25 را در سه گروه قومی مختلف تغییر می‌دهند. تغییرات قابل توجهی در غلظت(OH) D 25 بین گروههای قومی مختلف مشاهده شد که تقریباً 50 درصد از آسیایی‌ها و 35 درصد از افراد سیاه‌پوست در مقایسه با 12 درصد از شرکت‌کنندگان سفیدپوست، کمبود ویتامین D (<25 نانومول در لیتر) داشتند.
در گروه سفید، UVB مهم‌ترین پیش‌بینی‌کنندة (OH) D25 بود. به‌طور کلی،(OH) D 25 به‌ازای هر 10 کیلوژول بر مترمربع افزایش در تشعشعات UVB در گروه سفید، حدود 1 نانومول بر لیتر افزایش یافت که با مطالعات مشابه قابل مقایسه است. UVB، 14 درصد از تغییرات(OH) D 25 را توضیح داد و به طور قابل‌توجهی، بیشتر از آن چیزی را نشان می‌دهد که در مطالعات دُز تقریبی تشعشعات UVB گزارش شده است: 3 درصد توسط 91 روز تشعشعات UVB، 1 درصد با میانگین تابش خورشیدی منطقه‌ای سالانه و 7 درصد براساس فصل توضیح داده شده است.
این یافته‌ها نشان می‌دهد که UVB ممکن است در حال حاضر، بهترین پیش‌بینی‌کنندة غلظت(OH) D 25 برای مطالعات اپیدمیولوژیک باشد. این موضوع با اندازه‌گیری دقیق تابش UVB و با جمع‌آوری و کاهش ویتامین D انجام می‌شود. مکمل ویتامین D در گروه سفید، در رتبة دوم قرار گرفت. این یافته‌ها نشان می‌دهند که گنجاندن توصیه‌هایی دربارة قرارگرفتن در معرض آفتاب سالم در دستورالعمل‌های ویتامین D، می‌تواند تأثیر معناداری برای افراد سفید پوست، حتی در عرض‌های جغرافیایی بریتانیا داشته باشد.
در میان افراد آسیایی و سیاه‌پوست، مکمل ویتامین D مهم‌ترین عامل پیش‌بینی‌کننده بود. به‌دنبال آن، شاخص تودة بدنی در آسیایی‌ها و تشعشعات UVB در افراد سیاه‌پوست قرار داشتند. این نتایج نشان می‌دهند که در عرض‌های جغرافیایی بریتانیا، قرارگرفتن در معرض UVB احتمال کمتری دارد که(OH) D 25 را در افراد آسیایی و سیاه‌پوست افزایش دهد و این تعجب‌آور نیست؛ زیرا رنگ‌دانه‌های پوست، UVB را مسدود می‌کنند و سنتز ویتامین D را کاهش می‌دهند.
بنابراین، مبارزه با کمبود ویتامین D در میان این اقوام، در درجة اول، به مکمل بستگی دارد. برای رسیدگی به این نابرابری‌‌های قومیتی، احتمالا دزهای توصیه‌شدة روزانه باید در گروههای غیرسفیدپوست بیشتر باشد. روند واضحی از ارتباط تضعیف بین تشعشعات UVB و (OH) D25 با افزایش سن در گروه سفید پیدا شده است که با تحقیقات قبلی، که نشان‌دهندة کاهش سنتز پوست با افزایش سن است، مطابقت داشت.
مطالعة Dگری نشان داده است که تأثیر آن در گروههای سنی جوان‌تر (12 تا 19 سال) تقریباً دو برابر افراد 20 تا 59 یا 60 تا 79 سال است. درحالی‌که این یافته‌ها از دُز بیشتر توصیه‌شدة روزانة ویتامین D برای افراد مسن حمایت می‌کنند، به نظر می‌رسد کاهش توانایی سنتز ویتامین D در سنین نسبتاً جوان‌تر اتفاق می‌افتد. ازاین‌رو، رویکرد کارآمدتری برای دز مبتنی بر سن توصیه می‌شود. این ارتباط در مردان، احتمالاً به‌دلیل تفاوت‌های جنسیتی در زمان بیرون از منزل، قوی‌تر بود.
آثار متقابل UVB در افراد آسیایی و سیاه‌پوست کمتر مشخص بود و رنگ‌دانه‌های تیره‌تر، احتمال تشعشعات UVB را کاهش می‌دهد، دُز مؤثر را پایین‌تر می‌آورند، و تغییرات را کاهش می‌دهند. یافته‌ها نشان می‌دهند که چاقی به‌عنوان عامل خطر برای کمبود ویتامین D در نظر گرفته می‌شود که احتمالاً، به‌دلیل انباشته‌شدن چربی در بدن است و مصرف مکمل ویتامین D با توجه به شاخص تودة بدنی توصیه می‌شود و باید دُز بهینة مصرف ویتامین D مبتنی‌بر وزن افراد بررسی شود. مشابه شاخص تودة بدنی، سطوح کلسترول بالاتر نیز تأثیر UVB را در(OH) D 25 در افراد سفید پوست کاهش می‌دهد.
منبع
Margaret M. Brennan, Jos van Geffen, “Ambient ultraviolet-B ra Diation, supplements an D other factors interact to impact vitamin D status Differently Depen Ding on ethnicity: A cross-sectional stu Dy”, Clinical Nutrition 43 (2024) 1308e1317.
تهیه‌وتنظیم: دکتر ندا کفاش
