گفت‌وگو با سیدحیدر محمدی و محمدمهدی برادران؛
واقعیت‌ها دربارة صادرات دویست‌میلیونی تا دو میلیارد دلاری دارو و تجهیزات پزشکی
نویسندگان برنامة هفتم توسعه، رسیدن به دو میلیارد یورو صادرات دارو و تجهیزات پزشکی را تا سال 1407، برای متولیان صنعت سلامت کشور هدف‌گذاری کرده‌اند، اما رسیدن به این هدف و امکان تحقق آن، اما و اگرهای بسیاری با خود دارد و نظرهای متفاوت و گاه مخالفی در این زمینه شنیده می‌شود.
تنها موضوعی که تقریباً همه دربارة آن توافق دارند، این است که برای توسعة صادرات سلامت‌محور، باید موانع جدی موجود برطرف شود. حالا که کشور در پی اتفاقات چند ماه گذشته، با شروعی جدید روبه‌رو و دولت درحال تغییر است، شاید بتوان با رنگی نو از امید، به تحقق این هدف بزرگ نگاه کرد؛ به شرط آنکه مسئولان آینده با تکیه بر تجربیات گذشتگان خود، بتوانند خردورزانه اسباب رسیدن به این هدف را فراهم کنند.
برای اینکه بدانیم این هدف تا چه حد در دسترس است و چگونه و با چه سیاست‌ها و تصمیماتی می‌توان به تحقق آن امید بست، با محمد مهدی برادران، معاون سابق صنایع عمومی وزیر صمت و سید حیدر محمدی، رئيس سازمان غذا و دارو، گفت‌وگو کردیم؛ مسئولانی که در این حوزه، تجربه‌های بسیاری دارند، اما با زاویة نگاهی متفاوت به این برنامه می‌نگرند و دیدگاه‌های مختلفی دربارة امکان و شرایط تحقق آن دارند.
محمدمهدی برادران، معاون سابق صنایع عمومی وزیر صمت، در گفت‌وگو با ماهنامة «توسعه فناوری‌ها نوین پزشکی» دربارة اینکه رسیدن به این هدف صادرات، آن هم ظرف پنج سال، تا چه حد امکان‌پذیر است، می‌گوید: «برای رسیدن به این هدف، نخستین موضوع ایجاد خودباوری در این صنعت است. زمانی که صحبت از دو میلیارد یورو صادرات به میان آمد، بسیاری از فعالان حوزة دارو این هدف را عملی نمی‌دانستند، اما خوشبختانه، این هدف به قانون تبدیل شد تا مشخص شود که این رؤیایی امکان‌ناپذیر نیست و می‌توانیم برای صادرات اقدام کنیم؛ به‌ویژه که در سه سال دولت شهیدرئیسی، توانستیم به 85 درصد رشد در صادرات دارو برسیم.»
او تأکید می‌کند: «این موضوع نشان می‌دهد که می‌توانیم به اهداف این برنامه برسیم. به نظر من، تحقق برنامة هفتم توسعه در زمینة رسیدن به دو میلیارد دلار صادرات در دو حوزة دارو و تجهیزات پزشکی، برنامه‌ای واقعی است و برای رسیدن به آن، سال‌به‌سال در حوزة صادرات هدف‌گذاری کرده‌ایم.»
سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو، نظری متفاوت دارد و با دیدة تردید به تحقق این هدف می‌نگرد. او در پاسخ به ماهنامة «توسعة فناوری نوین پزشکی» دربارة این موضوع می‌گوید: «به نظر من، عددی که به‌عنوان هدف صادراتی دارو و تجهیزات پزشکی در برنامة هفتم توسعه اعلام شده بود، کارشناسی نبود و پیش از آن، در جلسات کارشناسی این عدد را مطرح نکرده بودند.»
او با اشاره به حجم بازار دارو و تجهیزات پزشکی ایران، رسیدن به این هدف را سخت می‌داند و می‌افزاید: «درحالی صادرات دو میلیارد دلار دارو و تجهیزات را هدف قرار داده‌اند که اکنون، واردات ما در حوزة تجهیزات پزشکی، در کل 5/1 میلیارد دلار است؛ یعنی تجهیزات پزشکی به‌طور کلی، 5/1 میلیارد دلار ارزبری دارد و بازار تجهیزات پزشکی و دارو درمجموع، چهار میلیارد دلار است. اینکه 50 درصد بازارمان را صادر کنیم، هرچند آرزوی ماست و تمام تلاشمان را می‌کنیم که به این هدف برسیم، سخت است.»
او رشد صادرات دارو و تجهیزات پزشکی را از شصت میلیون دلار به دویست میلیون دلار، رشد بسیاری خوبی می‌داند: «رشد سه تا چهار برابری صادرات در این حوزه، عدد بسیار خوب و قابل قبولی است، ولی رسیدن به هدف دو میلیارد دلاری برنامة هفتم توسعه، آن هم ظرف پنج سال، کمی سخت است.»
موانع داخلی توسعة صادرات سلامت‌محور
تولیدکنندگان متعددی در صنعت دارو و تجهیزات پزشکی ایران مشغول تولیدند، اما همچنان شرایط خوبی در زمینة صادرات این کالاهای سلامت‌محور نداریم. صادرکنندگان حوزة سلامت دلایل متعدد و مختلفی را برای روند کند توسعة صادرات این بخش از صنعت عنوان می‌کنند. تحریم‌های داخلی معمولاً یکی از دلایلی است که در میان سخنان تولیدکنندگان و صادرکنندگان حوزة سلامت بسیار شنیده می‌شود؛ دلیلی که در کنار تحریم‌های بین‌المللی، برای اعتراض به قوانین دست‌وپاگیر تولید و صادرات عنوان می‌شود تا به‌نحوی، تأثیرات مخرب آن را به نمایش بگذارد. موضوع چنان داغ است که حتی مسئولان مختلف این حوزه نیز به آن اعتراض کرده‌اند و خواهان اصلاح قوانین نادرست و دست‌وپا گیرند.
برادران، معاون سابق وزیر صمت، یکی از موانع بزرگی را که سیستم‌های دولتی پیش پای صادرکنندگان کالاهای سلامت‌محور می‌گذارند، مشروط‌کردن صادرات این کالاها به تأمین نیاز داخلی می‌داند. او می‌گوید: «این نگاه که صادرات نداشته باشیم تا کمبود داخلی ایجاد نشود، محدودکننده است. اگر در سطح سهم جهانی، به تولید بپردازیم، تأمین داخلی هم انجام خواهد شد. مثلاً، اگر سهم خودمان را از چهارده میلیون دلار بازار استامینوفن جهان ببینیم، به‌طور قطع، مسئلة تأمین استامینوفن در کشور خودمان هم حل می‌شود، ولی اگر خودمان را به تأمین نیاز داخل محدود کنیم، نه‌تنها اقتصادی و صنعتی نیست، بلکه چون مقیاس تولید زیاد نخواهد بود، باعث می‌شود به‌مرور، بازار خودمان را هم از دست بدهیم.»
او تأکید کرد: «انتظار ما از جامعة تولیدکنندگان دارو و مواد اولیه این است که به تولید، نگاه صنعتی داشته باشند. به این معنی که تولید انبوه، توجه به بازارهای جهانی و توجه به مزیت‌های رقابتی را چه از نظر قیمت و چه از نظر کیفیت، با اتکا به نیروهای دانش‌محور و شرکت‌های دانش‌بنیانی که در این حوزه کار می‌کنند، مدنظر قرار دهند.»
معاون سابق صنایع عمومی وزیر صمت با اشاره به اینکه سازمان غذا و دارو با توجه به هدف‌گذاری کمک به تولید داخلی، با درخواست وزارت صمت دربارة ایجاد محدودیت برای واردات مواد اولیه موافقت کرده است، ادامه می‌دهد: «در حوزة تعرفه‌گذاری، به‌سمت حمایت از تولید داخل حرکت کرده‌ایم. دلیلی ندارد محصولاتی که تولید داخل دارند، با تعرفه های ۱ یا ۲ درصد وارد شوند. اگر قرار است محصولی رقابت کند، باید مانند کشورهای دیگر، با تعرفة 20 درصد وارد شود تا به نفع تولیدکنندة داخلی باشد و تولیدکننده داخلی خیالش راحت باشد که از حمایت‌های ما بهره‌مند است.»
رئیس سازمان غذا و دارو نیز ارز چندنرخی و ارز ترجیحی را از موانع مهم توسعة صادرات کالاهای سلامت‌محور عنوان می‌کند و می‌گوید: «شیب رشد صادرات دارو و تجهیزات پزشکی، بستگی کامل به شرایط منطقه دارد. اگر ارز تک‌نرخی باشد، صادرات این محصولات به‌شدت رشد می‌کند. وقتی ارز ترجیحی به تولید این محصولات پرداخت می‌شود، نمی‌توانیم اجازة صادرات آن‌ها را بدهیم؛ چراکه دولت ارز ترجیحی را برای استفادة مردم خودش می‌دهد. بنابراین، نمی‌توان اجازه داد کالایی که با ارز ترجیحی تولید شده است، صادر شود و همین موضوع به محدودیت بزرگ برای صادرات تبدیل شده است.»
محمدی ادامه می‌دهد: «در حال حاضر، شرکت‌هایی که صادرات خوبی دارند، شرکت‌هایی هستند که ارز ترجیحی دریافت نمی‌کنند تا بتوانند صادرات راحت‌تری داشته باشند. این‌ها شرکت‌های هستند که در بازار بین‌المللی کار می‌کنند.»
او دربارة بازاریابی و افزایش صادرات توضیح می‌دهد: «ما در تلاشیم تا شرکت‌هایمان با حضور در نمایشگاه‌های مختلف منطقه‌ای و جهانی، خود را نشان دهند و محصولاتشان را عرضه کنند و بازاریابی بهتری داشته باشند.»
او بهبود روابط خارجی کشور را کمکی بزرگ به افزایش روابط بین‌المللی و توسعة بازار صادراتی کشور می‌داند و می‌گوید: «از حالا نمی‌توان دربارة پنج سال آینده قضاوت کرد، اما نگاه من نگاه مثبتی است؛ یعنی با پیش‌بینی شرایط و شیبی که وجود دارد، قطعاً رشد خوبی در صادرات خواهیم داشت.»
به‌روزرسانی خطوط تولید و اعتمادسازی، لازمة جهش تولید
توسعة صادرات زمانی محقق می‌شود که نخستین شرط آن، یعنی جهش تولید، رخ داده باشد. صادرات گسترده بدون تولید توسعه‌یافته معنا نمی‌یابد، اما محمدمهدی برادران می‌گوید: «یکی از شرط‌های توسعة صادرات جهش تولید است. یکی دیگر از شرط‌هایش این است که در مقیاس انبوه تولید کنیم. شرط دیگرش این است که ماشین‌آلات به‌روز داشته باشیم، یعنی نمی‌توانیم فقط بر جهش تولید تأکید کنیم؛ چون جهش تولید خودش ملزوماتی دارد که باید مهیا شود.»
معاون سابق وزیر صمت با اشاره به اینکه از دویست واحد فعال دارویی کشور، 53 واحد در سه سال گذشته و در دولت سیزدهم ایجاد شده است، می‌گوید: «این نشان‌دهندة این است که ما هم در ایجاد واحدهای جدید، هم در ایجاد خطوط جدید تولید و هم در احیای واحدهایی که متوقف شده بودند، در سه سال گذشته، اقدامات خوبی انجام داده‌ایم.»
سیدحیدر محمدی نیز معتقد است برای تحقق جهش تولید، ابتدا باید زیرساخت‌ها را فراهم کرد. او می‌گوید: «یکی از این زیرساخت‌ها، اصلاح سیاست‌های ارزی است. دیگری، تسهیل صدور مجوزهاست. زیرساخت دیگر، برگزاری نمایشگاه‌های طرفینی بین شرکت‌هاست. یکی هم این است که بتوانیم به هر روشی فرهنگ‌سازی کنیم تا مردممان فرهنگ استفاده از کالای ایرانی را یاد بگیرند.»
او با اشاره به اینکه پزشکان باید اعتمادسازی در حوزة دارو را انجام دهند، ادامه می‌دهد: «دلیل اینکه بسیاری از کشورها در تولید به کمال رسیده‌اند، این است که مردمشان به تولید داخلی اعتماد کرده‌اند. اینکه ما به‌زور اعتمادسازی کنیم، با اینکه مردم با عشق از کالای تولید داخلشان حمایت کنند، دو موضوع متفاوت است.»
رئیس سازمان غذا و دارو می‌افزاید: «من، به‌عنوان کسی که در این حوزه تخصص دارم، به این تولیدات اعتماد دارم. مردم نباید به هر محصول، به‌شکل موردی اعتماد کنند. وقتی مردم کلان نظام سلامت و کلان نظام تولید را قبول داشته باشند و بدانند که کشورشان در حوزه‌ای به خودکفایی رسیده، تاجایی‌که دویست میلیون دلار صادرات داشته است و کشورهای همسایه همین محصولات را با اعتماد می‌پذیرند و مصرف می‌کند، اعتماد خواهند کرد. ما هم تضمین می‌کنیم که در حوزة سلامت، مردم می‌توانند با اعتماد کامل کالاهای تولید داخل را مصرف کنند.»
تهیه‌وتنظیم: رویا کاکاوند
