مشکلات اقتصادی از واقعیت‌های این روزهای ایران است و تمام بخش‌های جامعه بهگونه‌ای درگیر این معضل شده‌اند، اما شاید هیچکس به اندازة تولیدکنندگان این مشکل را احساس نکند؛ چراکه این فعالان اقتصادی باید در چند جبهه با مشکلات بجنگند؛ از تأمین مواد اولیة داخلی و خارجی تا تأمین و بهروزرسانی ماشینآلات و خط تولید، پرداخت حقوق کارکنان و حفظ کارکنان متخصص، تأمین و تخصیص ارز، کنار آمدن با مشکلات نقل و انتقال ارز، و داستان‌هایی که برای صادرات دارند.
اما شاید شاهکلید بسیاری از این قفل‌ها همان تأمین نقدینگی باشد. کمبود نقدینگی از آن داستان‌هایی است که تولیدکنندگان را با مشکلات جدی روبهرو کرده است و آن‌ها را در عرصه‌های مختلف بهچالش می‌کشاند. تولیدکنندة دارو مجبور است مواد اولیة خود را با وجود قیمت‌های روبهرشد جهانی، تورم، و کاهش ارزش ریال، به هر شکلی که شده است، تهیه کند، اما کمبود نقدینگی مانند تیغی بالای سر او ایستاده است و تهدیدش میکند.
تولیدکنندة دارو برای اینکه کیفیت تولید را حفظ کند، در میدان رقابت باقی بماند، و راهی به بازارهای صادراتی باز کند، باید خطوط تولید و ماشینآلات خود را بهروزرسانی و بهینه کند، اما کمبود نقدینگی مانع بزرگی پیش روی اوست. قلب تپندة شرکت داروسازی گروه تحقیقوتوسعه است که باید شرکت را بهروز نگه دارد و بهسمت تولید داروهای جدید با فناوری‌های نوین ببرد، اما هزینه‌های روزمره و سربار تولید آنقدر زیاد و نقدینگی به‌حدی کم است که کمتر سهمی به این بخش تخصیص می‌یابد.
متخصصی که سال‌ها تلاش کرده است تا به درجه‌ای قابلاعتنا از دانش و مهارت برسد و در این زمینه، هزینه‌های بسیاری هم صرف ارتقای او شده است، با درآمدهای موجود توجیهی برای ماندن ندارد و مهاجرت را انتخاب میکند. کمبود نقدینگی هم دست تولیدکننده را بسته است تا این متخصصان را حفظ کند.
داستان این مشکلات طوماری بلند است. برای آشنایی با بخشی از این چالش‌ها، به سراغ چند تن از تولیدکنندگان داروی کشور رفته‌ایم و پای گفت‌وگوی آن‌ها نشستهایم. آنچه در پی می‌آید، مروری کوتاه بر این گفت‌وگوهاست.
کمبود نقدینگی مانع نوسازی و بهسازی صنعت شده است
معاون شرکت «پارت داروی الوند» با اشاره به‌سرعت رشد نرخ تورم در ایران گفت: «نوسازی و بهینه‌کردن ماشینآلات تولید به نقدینگی نیاز دارد و با توجه به اوضاع اقتصادی ایران، به‌ویژه در سه و چهار سال گذشته، سرعت رشد نرخ تورم بیشتر از درآمدها بوده و مانع این روند شده است.»
عباس حیدری در گفت‌وگو با خبرنگار ماهنامة «توسعة فناوری‌های نوین پزشکی» با توضیح اینکه شرکت پارت دارو الوند تولیدکنندة ماشینآلات تولید دارو است، ادامه داد: «ما خودمان هم به‌دلیل مشکل نقدینگی نتوانسته‌ایم ماشینآلات خود را تبدیل به احسن کنیم. درنتیجه، فقط نگهداری پیشگیرانه را قوی کردهایم و نگهداری ماشینآلات را مدیریت میکنیم.»
او افزود: «البته ما به سهم خودمان تا جایی که توانستهایم با مشکلات مشتریها کنار آمده‌ایم. مثلاً با توجه به کمبود نقدنیگی این کارخانه، همة مبلغ را یک‌جا درخواست نکردهایم و با وجود اینکه به‌صورت شرایطی هزینه‌ها را دریافت کردهایم، به قیمت‌ها نیفزوده‌ایم.»
معاون شرکت پارت دارو الوند تأکید کرد: «ما زیرمجموعة شرکتهای داروسازی و صنعت داروسازی هستیم و وظیفة خود میدانیم آنچه در توانمان است، برای این صنعت انجام بدهیم، ولی ما هم از نظر ریالی توان مشخصی داریم.»
به‌گفتة حیدری، شرکت پارت دارو الوند تولیدکنندة قطعات و ماشینآلات صنعتی صنایع داروسازی، شیمیایی، و مواد غذایی است که از 22 سال پیش فعالیتش را آغاز کرده است. او در زمینة فعالیت این شرکت افزود: «ما کار خود را با تولید دستگاههای کوچک و قطعات دستگاهها شروع کردیم و امروز به جایی رسیده‌ایم که دستگاههای متعدد و با قابلیتهای متفاوت، به تعداد مشتریانمان ارائه میکنیم.»
او توضیح داد: «ما هر ماشینی را با توجه به نیاز مشتری و کارخانة داروسازی می‌سازیم و برای آن بخشی هم که امکان تأمینش نیست، شرکتهایی را می‌شناسیم که ماشین مدنظر را وارد می‌کنند. این برای ما افتخار است که تا این حد رشد کردهایم که به نیازهای صنعت در تمام بخش‌های داروسازی در بخش جامدات، مایعات، و نیمه‌جامدات نه نگفتهایم و به هر شکلی که شده است، حتی اگر ماشینآلات برندهای خارجی هم نقص یا نیازی در برنامهریزی، راهنمایی، آموزش، و اتاقهای تمیز داشتهاند، کمک کردهایم.»
حیدری دربارة شیوة فعالیت این شرکت افزود: «تمام تولیدات ما ساخت داخل است. بخشی از تولیداتمان هم به‌شیوة مهندسی معکوس انجام شده است. یعنی ماشین را دیدهایم، ایده گرفتهایم، مهندسی معکوس کردهایم، و با کمی ایدههای جدید دوباره آن را ساخته‌‌ایم. طراحی و اجرای صفر تا صد تولیدات ما توسط خود پارت دارو انجام شده است و تنها قطعات الحاقی مانند الکتروموتورها و مانند آن‌ها را خریدهایم.»
او توضیح داد: «ما هنگام طراحی و ساخت بررسی میکنیم که اصول ساخت خوب (جیامپی) چه مواردی را اعلام میکند، مدیران تولید و مسئولان فنی شرکتهای تولید چه توقعاتی دارند، کاربران چه مشکلاتی دارند، و چگونه می‌توان خستگیهای کاربر را کمتر کرد. سپس همة این وارد را در طراحی‌هایمان بررسی میکنیم و تا جایی که امکان دارد و با توجه به شناختمان از صنعت و شرایط، ماشین مدنظر را طراحی میکنیم.»
او افزود: «یک از ویژگیهای کار ما این است که هر دستگاه را با توجه به نیاز و فضای مشتری طراحی میکنیم. مثلاً میکسرهای پودر ما تیپ مشخص با اندازه‌ها و ابعاد مشخص ندارند، بلکه مطابق با مشخصات مدنظر درخواست‌کننده طراحی و ساخته می‌شوند، یعنی برای هر درخواستی طراحی را از صفر انجام میدهیم.»
معاون شرکت پارت دارو الوند معتقد است که صنعت داروسای ایران از نظر فناوری نه‌تنها از دنیا عقب نیست، بلکه نمرة خوبی هم در این زمینه می‌گیرد. او تأکید کرد: «ما از نظر فناوری کم‌وکاست نداریم، فقط در زمینة داروهای خاص مشکلاتی هست که آن هم از فضاهای دیگر کمک می‌گیریم. بههرحال، آن‌ها یک قدم از ما جلوترند.» به‌گفتة او، شرکت پارت دارو الوند تاکنون محصولات خود را به لبنان صادر کرده است و برنامه‌هایی هم برای صادرات محصولات خود به ارمنستان دارد.
دستاندازهای دولتی بزرگترین چالش تولید دارو است
مدیرعامل شرکت داروسازی «آسا دارو طوس» بزرگترین چالش تولید دارو در کشور را دستاندازهای دولتی عنوان کرد و گفت: «این دست‌اندازها کار را می‌خواباند و کارخانه را فلج میکند.»
علیرضا میردامادی در گفت‌وگو با خبرنگار ماهنامة «توسعة فناوری‌های نوین پزشکی» ضمن بیان این مطلب افزود: «مسیربندی تولید دارو از زمان ارائة درخواست تا زمانی که آن را دریافت میکنیم، بسیار زمان‌بر است. مدتی که در نوبت مسیربندی هستیم و زمانی که برای نمونهگیری و آزمایش طی می‌شود، بسیار طولانی است. از زمانی که اراده میکنیم دارویی را تولید کنیم تا زمانی که آن دارو وارد بازار شود، دست‌کم سه تا چهار سال طول می‌کشد.»
به‌عقیدة او، این زمان طولانی موجب می‌شود کارخانه بخوابد و کار فلج شود. میردامادی تأکید کرد: «وقتی ظرفیت تولید داریم و می‌توانیم تولید کنیم، چرا باید معطل بمانیم و تولید نکنیم؟» مدیرعامل شرکت داروسازی آسا دارو طوس دلیل این معطلی‌ها را حساسیتهای سازمانی دانست و افزود: «همة داروسازان و شرکتهای داروسازی این حساسیتهای سازمانی را درک کردهاند. البته که راه‌حل‌هایی برای حل این مشکل وجود دارد.»
شرکت آسا دارو طوس، که کار خود را از سال 1400 شروع کرده است، دو خط تولید مجزا و دارای جیامپی مایعات و نیمه‌جامدات دارد. این کارخانه در حال حاضر هفده محصول در این دو خط تولید میکند. میردامادی نقطة قوت این شرکت را گروه تحقیق‌وتوسعة قوی آن می‌داند که از استادان و فارغ‌التحصیلان دانشگاههای داروسازی و پزشکان تشکیل شده است.
او با بیان اینکه بیشترین تولیدات این شرکت شامل داروهای بدون نسخه است، تأکید کرد: «تمام تلاشمان این است که کیفیت محصولاتمان را حفظ کنیم و هرگز کیفیت را فدای قیمت نکنیم. برای این هدف هم کیفیت مواد اولیه را حفظ میکنیم و هم سعی میکنیم بهترین روند را برای ساخت داشته باشیم تا بتوانیم داروی باکیفیت برای درمان مردم تولید کنیم.»
به‌گفتة مدیرعامل شرکت داروسازی آسا دارو طوس، «ایمی کیومود» جدیدترین تولید این شرکت است که برای نخستین بار در ایران تولید می‌شود. تولید این دارو، که برای درمان زگیل‌های تناسلی به‌کار می‌رود، تا چندی دیگر به‌صورت صنعتی آغاز می‌شود.
او در پایان، با اشاره به اینکه صادرات خدمت بزرگی به اقتصاد کشور است، گفت: «قطعاً برای صادرات هم برنامه‌هایی داریم و گروه تحقیقوتوسعه شرکت بازارهای هدف را مشخص کردهاند تا بتوانیم به‌صورت تخصصی به این بازارها وارد شویم.»
او، با اشاره به اینکه کارخانة داروسازی آسا دارو طوس در خراسان رضوی قرار دارد، افزود: «با توجه به موقعیت استراتژیک استان خراسان رضوی، بازار هدف خود را ابتدا کشور افغانستان با حدود 45 میلیون نفر جمعیت قرار داده‌ایم. ترکمنستان و تاجیکستان و کشورهای حوزة سیآیاس بازارهای هدف بعدی ما هستند. زمانی که بتوانیم این مناطق را پوشش بدهیم، به سراغ بازار کشورهای دیگر منطقه و کشورهای عربی خواهیم رفت.»
فشار کمبود نقدینگی بر دوش تولیدکنندة داخلی است
مدیرعامل شرکت داروسازی «ادیب اکسیر» بزرگترین مشکل این شرکت تولیدکنندة دارو را کمبود نقدینگی عنوان کرد و گفت: «کمبود نقدینگی شرکتهای تولیدکننده را در فشار گذاشته است.»
محمد آسا ادیب حسامی در گفت‌وگو با خبرنگار ماهنامة «توسعة فناوری‌های نوین پزشکی» ضمن بیان این مطلب افزود: «ما تمام مواد اولیة خود را از داخل کشور تهیه میکنیم و در زمینة تأمین آن مشکلی نداریم، اما قیمت مواد اولیه روزبه‌روز گران‌تر می‌شود و ما هم اجازة افزایش قیمت نداریم. این شرایط، تولیدکننده‌ها را با مشکل مواجه کرده است.»
او تأکید کرد: «کمبود نقدینگی سبب می‌شود نتوانیم همیشه مقداری از تولیدات خود را در انبار ذخیره کنیم و مجبوریم همیشه بهروز تولید کنیم. درنتیجه، هر ماهی که سفارش بیشتر می‌شود، با مشکل نقدینگی مواجه می‌شویم و این مشکل روند تولید را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.»
شرکت داروسازی ادیب اکسیر کار خود را از سال 1389 آغاز و تاکنون بیست قلم دارو تولید کرده است که یکی از این محصولات در سال 2011، در مسابقات اختراعات جهانی در آلمان، مدال برنز جهانی را کسب کرد.
به‌گفتة مدیرعامل شرکت داروسازی ادیب اکسیر، متفاوت‌ترین محصول این شرکت کپسول پونیکاست که برای درمان کیست تخمدان و عفونت‌های زنانه استفاده می‌شود و رقیب دیگری در کشور ندارد. جدیدترین داروی تولیدی این شرکت هم داروی خواب‌آور و آرام‌بخش ویل نایت است که بدون به‌کاربردن محصولات شیمیایی و با استفاده از سنبلالطیب و گل گاو زبان تولید شده است. ادیب حسامی افزود: «چند ماهی است کار صادرات را آغاز کردهایم و برای شروع هم پماد سوختگی ادیب درم را به عراق صادر کردهایم و برای این منظور، با بیمارستانهای سوانح سوختگی عراق کار کردهایم.»
او از برنامه‌های بیشتر این شرکت برای صادرات محصولات خود به کشورهای منطقه، از جمله افغانستان و ترکیه، خبر داد و افزود: «البته هزینه‌های صادرات به این کشورها، به‌ویژه انجام کار علمی در ترکیه بسیار زیاد است. اگر بخواهیم نیروی متخصص علمی بگیریم تا برای ما در ترکیه فعالیت کند، حقوقی که می‌گیرد برای ما رقم بالایی می‌شود. بههرحال، صادرات در مراحل اولیه بسیار هزینهبر است، ولی امیدواریم کارمان به‌زودی روی روال بیفتد.»
برای ممانعت از وقفه در تولید، وابستگی به خارج کشور را کم کردیم
مدیر تولید و تحقیقات «سینا پیشگام دارو» با بیان اینکه این شرکت تلاش کرده است در تولیدات خود از مواد اولیة داخلی استفاده کند، گفت: «برای اینکه در تولیدات خود دچار وقفه نشویم، به استفاده از مواد اولیة داخلی روی آورده‌ایم.»
سمانه نوروزی در گفت‌وگو با خبرنگار ماهنامة «توسعة فناوری‌های نوین پزشکی» یکی از مشکلات این شرکت دارویی را تأمین و انتقال ارز به کشورهای دیگر عنوان کرد و افزود: «گذشته از این مشکلات، یکی دیگر از دلایلی که ما را به این سمت برد این بود که از مواد اولیة داخلی برای تولیداتمان استفاده کنیم تا وابستگی‌مان به خارج از کشور کم شود و دچار وقفه‌های تولید نشویم.»
او ادامه داد: «برای تولید داروی باکیفیت باید مادة اولیه مناسب پیدا کنیم و بعد آن را بهسمت فرموله‌کردن ببریم. این روند فرایندی زمان‌بر و هزینهبر است و اگر زمانی، به هر دلیلی، نتوانیم همان مواد اولیة مورد نیازمان را از همان منبع وارد کنیم، برای ما مشکل‌آفرین خواهد بود. به همین دلیل و برای حفظ منبع تأمینمان، سعی کردهایم از منابع داخلی استفاده کنیم.»
نوروزی تأکید کرد: «برای پیداکردن مواد اولیه مورد نیازمان در کشور، با کمک منابع معتبر اعتبارسنجی کردیم و آزمایش‌های مرتبط با آن را انجام دادیم. خود فراورده هم مطالعات هم‌عرضی زیستی را پشت سر گذاشته که نشان‌دهندة برابری غلظت دارویی در خون بیماران با فراوردة اصلی است. همچنین مادة اولیه ما استانداردهای بین‌المللی را دارد.»
به‌گفتة مدیر تولید و تحقیقات سینا پیشگام دارو، این شرکت از سال 1390 فعالیت خود را در حوزة تولید، واردات، و صادرات دارو شروع کرده و با کمک دانش و تجربیات کارکنان خود، در راه پیشرفت و افزایش تعداد محصولاتش کوشیده است. شرکت سینا پشگام دارو در حال حاضر چهل پروانة تولید فعال دارد.
نوروزی تأکید میکند: «در تمام این سال‌ها، تلاشمان این بوده است که کیفیت فراورده‌ها حفظ شود و درعین‌حال که به رفع کمبودهای دارویی کشور توجه میکنیم، توان خرید بیماران را در هم در نظر بگیریم. درنهایت، تلاش میکنیم رضایت بیماران و کادر درمان را سرلوحة کارمان قرار دهیم.»
او افزود: «در حال حاضر، هم تمام فراورده‌های دارویی را که تولید میکنیم و هم مکمل‌های غذایی را که به بازار معرفی میکنیم، برای نخستین بار در کشور تولید شده‌اند. پیش‌تر، این محصولات از منابع اروپایی تهیه می‌شدند. ما پیش از این، برای تهیة این داروها و مکمل‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که گروه هدفشان کودکان، افراد مسن، و درمان بیماری‌های دو قطبی و اسکیزوفرنی هستند، مشکلاتی داشتیم و جای خالی تولیدشان احساس می‌شد، اما با تمام مشکلاتی که در زمینة فرمولاسیون وجود داشت، توانستیم آن‌ها را تولید کنیم و اکنون تاییدیة سازمان غذا و دارو را دارند. ما مواد اولیة تولید این داروها را از منابع داخلی تأمین میکنیم تا بتوانیم نیازهای بازار را برآورده کنیم.»
او ادامه داد: «این فراورده در کشور، سالانه حدود 150 هزار عدد مصرف دارد که پیش از این، با هزینة یک میلیون و دویست هزار دلار وارد می‌شد، اما ما توانستیم افزون بر تأمین نیاز بیماران، صرفه‌جویی ارزی هم داشته باشیم.» به‌گفتة نوروزی، ریسپریدون، جدیدترین محصول این شرکت، با حدود چهار هزار عدد تولید، به‌تازگی به بازار آمده است. داروی پریمیدون، محصول دیگر این شرکت نیز برای ورود به بازار منتظر تأیید سازمان غذا و دارو است.
او همچنین دربارة برنامه‌های صادراتی این شرکت گفت: «ما اکنون در حال برنامهریزی روی صادرات تعدادی از محصولاتمان هستیم و قطعاً پس از تأمین نیاز داخلی کشور، صادرات آن‌ها را آغاز خواهیم کرد. فعلاً هدف اصلی ما تأمین نیازهای داخلی کشور است.»
مدیر تولید و تحقیقات سینا پیشگام دارو یکی از چالش‌های بزرگ تولیدکنندگان ایرانی را ناتوانی در پاسخ‌گویی به نیازهای داخلی دانست و افزود: «به دلیل اینکه تعداد تولیدکنندگان روزبه‌روز در حال افزایش است، تولیدکننده‌های داخلی برای تأمین مواد اولیه با مشکلات زیادی روبهرو هستند. از سوی دیگر، تأمین این مواد از منابع خارجی هم مشکلات خود را دارد؛ چرا که اصولاً تأمین ارز مشکلاتی دارد و هزینة تولید دارو را بیشتر میکند، و درنهایت، این هزینه به مصرف‌کننده تحمیل می‌شود. ما به‌دنبال این هستیم که با کاهش هزینه‌های مصرف‌کننده، مصرف‌کنندگان بیشتری را پوشش بدهیم؛ چراکه معتقدیم دارو فراورده‌ای است که فارغ از طبقة اجتماعی، باید در اختیار همه قرار بگیرد.»
تهیه‌وتنظیم: رویا کاکاوند
