«جهش تولید با مشارکت مردم» نامی است که مقام معظم رهبری برای سال 1403 انتخاب کردند تا نشانة حرکت بخش اقتصادی کشور باشد، اما با توجه به اینکه دست‌اندرکاران حوزة تجهیزات پزشکی و دارو، بازار 85 میلیون نفری ایران را برای توسعة تولید محدود می‌دانند، صادرات می‌تواند به‌عنوان یکی از راهکارهای مؤثر، زمینة جهش تولید را فراهم و با افزودن بازارهای جدید به بازار محدود داخلی، زمینة تولید بیشتر را آماده کند. همچنین، با توجه به محدودیت‌های کمتر قانونی و دسترسی به منابع مالی بیشتر و آزادتر، می‌تواند کمبود منابع مالی داخلی و عقب‌افتادن مطالبات تولیدکنندگان را جبران و زمینه را برای جهش تولید مهیا کند.
به گفتة محمدرضا کمپانی، نایب‌رئیس اتحادیة تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی، سال گذشته میزان صادرات تجهیزات پزشکی ایران بین 20 تا 25 میلیون یورو برآورد شد. هرچند این عدد فاصلة بسیار عمیقی با هدف یک میلیارد یورویی برنامة توسعة هفتم دارد، کمپانی اعتقاد دارد نویدبخش آیندة روشنی در این عرصه است.
مدیرعامل شرکت «الکترونیک برتر» توضیح می‌دهد: «بعد از شیوع پاندمی کرونا و ممنوعیت‌هایی که در پی آن به وجود آمد، برخی از بازارها واقعاً از بین رفتند و این شرایط، تأثیر خود را در صادرات سال‌های 1401 و 1402 نشان داد. پیش از کرونا، معمولاً صادرات تجهیزات پزشکی ایران حدود پنجاه میلیون دلار بود. البته این آمار شامل کالاهای آماده و کالاهایی واسطه‌ای هم می‌شد که در کشورهای دیگر مونتاژ، کالیبره و آمادة استفاده می‌شوند و با برند داخلی آن کشور به فروش می‌رسند.»
او می‌افزاید: «در زمان پاندمی کرونا، این صادرات متوقف یا به‌شدت محدود شد. در نتیجه، شاهد سقوط وحشتناک صادرات در سال‌های 1401 و 1402 بودیم. البته با توجه به اینکه بخشی از صادرات این حوزه شامل قالب‌ها و قطعات الکترونیکی و مکانیکی و … است، نمی‌توانیم آمار دقیقی در این زمینه داشته باشیم، اما شنیده‌ها از رقمی بین 20 تا 25 میلیون یورو صادرات تجهیزات پزشکی در سال 1402 حکایت دارد.»
کمپانی درحالی‌که این رقم را امیدوارکننده و نشانة به‌راه‌افتادن دوبارة صادرات در این حوزه می‌داند، ابراز امیدواری می‌کند با تمهیداتی که در این زمینه اندیشیده میشود، مانند حضور پررنگ تجار خارجی در نمایشگاه‌هایی مانند ایران هلث، افزایش روزافزون صادرات در این بخش را شاهد خواهیم بود.
مطالبات چندهمتی، ترمز توسعة صادرات تجهیزات پزشکی
نایب‌رئیس اتحادیة تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی مباحثی مانند بحث‌های نرم‌افزاری، قوانین، ارتباطات بین‌الملل و مانند این‌ها را، که در حوزة وظایف بخش دولتی است، از اجزای بسیار مهم در توسعة صادرات می‌داند، اما معتقد است کار اصلی را باید خود بخش خصوصی انجام بدهد.
او می‌گوید: «اکنون هیچ محدودیتی در صادرات وجود ندارد و برای توسعه و افزایش صادرات، کار عمده را باید خودمان انجام بدهیم. برای رسیدن به این هدف، باید سرمایهگذاری زیادی کرد و با توجه به بازار خوبی که در ایران وجود دارد، شرکت‌ها می‌توانند این سرمایهگذاری را انجام بدهند. البته شرکتهای بزرگ باید این سرمایهگذاری را انجام دهند؛ چراکه شرکتهای متوسط و کوچک مشکلات زیادی دارند که یکی از آن‌ها مطالبات عقب‌افتادة این شرکت‌هاست.»
کمپانی ادامه می‌دهد: «هرجا مشکل مالی وجود داشته باشد، افراد سعی میکنند پولشان را جایی سرمایهگذاری کنند که بتوانند هزینه‌های روزمره و جاری را پرداخت کنند. در بخش تجهیزات پزشکی هم همین موضوع صادق است. با توجه به اینکه رقم مطالبات این بخش از دولت بین هشت تا نُه همت برآورد میشود، نمی‌توان از شرکت‌ها انتظار داشت سرمایهگذاری کنند. دولت برای تحقق جهش تولید و توسعة صادرات، باید مطالبات تولیدکنندگان را به‌موقع به دستشان برساند تا آن‌ها هم طرح‌های توسعه‌ای و سرمایه‌ای خود را در کشورهای دیگر انجام بدهند.»
او تأکید کرد: «به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌ها، صادرات تجهیزات پزشکی حتماً باید با برند داخلی کشور هدف انجام شود؛ چراکه استفاده از این ترفند موجب خواهد شد در آن کشور هم ذوق و سلیقه و احساس برنده‌بودن به وجود بیاید. به این ترتیب، می‌توانیم کارهای بازاریابی محصولاتمان را در کشورهای هدف با کمک نمایندگان محلی انجام بدهیم و برای خودمان بازار پایدار و برنده ـ برنده در کشورهای مختلف ایجاد کنیم. در حال حاضر، توانسته‌ایم در هفت کشور این بازار را ایجاد کنیم و امیدواریم، با توجه به اولویت‌هایی که گذاشته‌ایم، این کار در مقاصد بعدی هم انجام شود.»
عدم جذابیت عمومی سرمایهگذاری دیربازده در تولید تجهیزات پزشکی
هرچند جذب مشارکت مردمی به‌عنوان راهکاری مؤثر در جهش تولید در نظر گرفته شده است، نایب‌رئیس اتحادیة تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی معتقد است این ایده در بخش تجهیزات پزشکی چندان از اقبال عمومی برخوردار نخواهد بود؛ چراکه این صنعت بسیار دیربازده است.
او می‌گوید: «اجرای پروژه‌های تجهیزات پزشکی بسیار طولانی است. هنگامی که قرار است دستگاه تجهیزات پزشکی خلق شود (بیشتر منظور دستگاه‌های مید و های‌تک است)، بین هفت تا هشت سال زمان می‌برد تا به انجام برسد؛ چراکه این محصول ابتدا باید طراحی شود، بعد کارهای پیش‌تولید آن انجام شود، سپس مجوزها، استانداردها و پروانه‌های لازم گرفته شود، بعد بازاریابی انجام شود تا در نهایت، آن محصول به بازار وارد شود. برای افراد معمولی خارج از این حوزه، این روند طولانی چندان جذاب نیست و تمایلی برای مشارکت در آن ندارند.»
کمپانی ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر، با توجه به اینکه در کشور ما تولید، مولد لازم را ندارد، پول به سمت‌وسوی دیگری می‌رود و در چنین شرایطی، اتفاق بزرگی رخ نخواهد داد. در بسیاری از کشورها، برای اینکه این اتفاق رخ دهد، دولت با سرمایهگذاری به کمک بخش خصوصی می‌آید تا امکان خلق محصول فراهم شود و در نهایت، در دوره‌ای طولانی به‌مدت پنج تا هشت سال، بخش خصوصی بتواند به سوددهی برسد.»
او با اشاره به اینکه اکنون در ایران هم مراکز مختلفی برای این منظور به وجود آمده‌اند، می‌افزاید: «با توجه به اینکه در حال حاضر، تسهیلات بانکی با سود حدود 30 درصد ارائه میشود، تمایل برای استفاده از آن از بین می‌رود و در نتیجه، ما تولیدکنندگان به سمت دیگری می‌رویم که این انتظارات را نداشته باشند و بپذیرند که طرح‌های این حوزه، بعد از هشت سال به نتیجه و سوددهی می‌رسند. اکنون نیز ستاد اجرایی فرمان امام، صندوق نوآوری و شکوفایی، معاونت علمی و فناروی ریاست جمهوری، و صندوق توسعة ملی در این زمینه فعال‌اند تا ما بتوانیم به هر شکلی عمل کنیم.»
کاهش صدور گواهی‌های سیای به‌دلیل هزینه سنگین
مدیرعامل شرکت الکترونیک برتر بهترین راه برای ورود به بازارهای جهانی را استفاده از گواهی‌های بین‌المللی و معتبری مانند گواهی اتحادیة اروپا و سازمان غذا و دارو آمریکا می‌داند و می‌گوید: «هر شرکتی این گواهی‌ها را دارد، می‌تواند به‌راحتی به بازار هر کشور دیگری وارد بشود. برخی از کشورها کمی مشکلات دارند، ولی با همین گواهی‌نامه سیای می‌توانیم به راحتی وارد بازار هر کشوری بشویم و نیازی نیست به‌دنبال گواهی‌نامه‌ها و پروانه‌های جدید باشیم.»
او با اشاره به هزینه‌های سنگین دریافت این گواهی‌نامه‌ها ادامه می‌دهد: «تنها کاری که دولت باید انجام بدهد این است که برای دریافت پروانه‌ها و گواهی‌های بین‌المللی، که هزینة بسیار زیادی دارد، از شرکت‌ها حمایت کند. هر شرکتی برای دریافت این گواهی‌نامه‌ها، باید به‌شکل مستقیم و غیرمستقیم هزینه‌های زیادی بدهد. مثلاً، برای دریافت سیای، که در کشور ما بیشتر از آن استقبال میشود، شرکت‌ها مجبورند صد تا چهارصد هزار یورو هزینه کنند و این در توان بازار ایران و بیشتر شرکت‌ها نیست. به همین دلیل، صدور پروانة سیای بسیار کم شده است» به عقیدة کمپانی، اینجاست که وزارت صمت و صندوق‌های دیگر مانند صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق توسعة ملی، می‌توانند بخشی از این مبلغ را به‌صورت بلاعوض و بخشی را با بازپرداخت تأمین کنند.
لزوم پیروی گمرک از استانداردهای متولی تجهیزات پزشکی
نايب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی یکی از مشکلات صادرات تجهیزات پزشکی را سخت‌گیری‌های بیش از اندازة گمرک بر سر استانداردهای کالاهای صادراتی عنوان می‌کند و می‌گوید: «البته گمرک‌های مرکز تقریباً توجیه‌اند، اما در دیگر گمرک‌ها این‌گونه نیست و توجیه نیستند که این استانداردها باید به تأیید کشور مقصد برسد و آنجاست که این کالاها باید ترخیص شوند، نه اینجا. مسئولان گمرک در این زمینه دخالت میکنند.»
کمپانی با تأکید بر اینکه صنعت تجهیزات پزشکی و دارو، با صنایع دیگر متفاوت است و متولی ویژة خود، یعنی سازمان غذا و دارو را دارد، می‌افزاید: «هنگامی که محصول ما مجوز صادرات را از دفتر تجهیزات پزشکی می‌گیرد، یعنی استانداردها و مجوزهای لازم را دارد و پیرو آن، گمرک هم باید این مجوز را بپذیرد. نه اینکه خودش قوانین دیگری را که تحت‌تأثیر شاخه‌های دیگر صنعت است، وارد این حوزه کند. بگذاریم کسانی که به‌طور رسمی متولی این صنعت‌اند و مجوز آن را صادر میکنند، برای صادرات آن هم به فکر باشند. گمرک باید مطیع متولی باشد.»
تهیه‌وتنظیم: رویا کاکاوند
