گفتوگو با دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی؛
تکلیف رگولاتور هوش مصنوعی در سلامت باید مشخص شود
هوش مصنوعی یکی از کارآمدترین فناوریهای نوین است که کمکم جای خود را در تمام عرصههای زیستی و فعالیتی انسانها باز میکند. این روزها کمتر حوزهای وجود دارد که هوش مصنوعی به آن سر نکشیده باشد، یا متخصصان آن وسوسه نشده باشند تا از امکانات بیبدیل این فناوری هزارة جدید بهره ببرند. زیستفناوری و پزشکی هم یکی از عرصههایی است که ظرفیت بسیاری برای بهکارگیری هوش مصنوعی دارد.
به گزارش مدرن مد، در این سالها که از دانشبنیانها اسقبال شده است، زیستفناورها هم مورد توجه ویژه بودهاند؛ تا آنجا که در معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری نیز ستادی با نام «ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی» ایجاد شده است. برای اینکه بدانیم زیستفناورهای ایرانی تا چه حد به استفاده از هوش مصنوعی اقبال نشان دادهاند و در این زمینه با چه چالشهایی مواجهاند، به سراغ مصطفی قانعی، دبیر ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی رفتهایم و با او به گفتوگو پرداختهایم.
قانعی با اشاره به استقبال فناوران این عرصه از چند فراخوان اخیر ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی، این روند را مطلوب دانست و گفت: «این استقبال نشان میدهد فعالیتهایی که فعالان حوزة زیستفناوری و فناوریهای پزشکی در ایران انجام دادهاند، چه آنها که محصولاتی تولید کردهاند و چه آنها که فعالیتهایی در حوزة اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و سلامت دیجیتال داشتهاند، اثرگذار بوده است.»
او ادامه داد: «اما زیرساختی که بتواند محصولات و تولیدات این شرکتها را جمع کند، خدماتشان را بخرد و به آنها خدمات بدهد، هنوز وجود ندارد. در نتیجه، این شرکتها به شکل پراکنده درحال فعالیتاند. از سوی دیگر، منسجم نشدن سمت تقاضا به شکل ساختاری مناسب، باعث شده است اتصال مناسب در این حوزه برقرار نشود. در نتیجه، هنوز طعم هوش مصنوعی در سلامت چشیده نشده است.»
دبیر ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی یکی از نقاط ضعف اینگونه شرکتها را حرکت انفرادی بدون برنامهریزی برای آینده دانست و عنوان کرد: «این شرکتها به شکل فردی شروع به کار کردند و هیچوقت به بازار فکر نکردند. آنها برنامهریزی نکردند که چگونه اهدافشان را اجرایی کنند. اگر هم در این زمینه فکری کردهاند، به راه مناسبی نرسیدهاند؛ به همین دلیل است که در چند سال اخیر، دائم درحال تدوین و تصویب مصوبه و آییننامه و مانند اینها هستیم، اما اگر مسئله در بدنههای اجرایی سمت تقاضا، به شکل ساختارمند حل نشود، این روند بینتیجه است.»
او بخش دیگری از مشکلاتی را که موجب شده است تا هوش مصنوعی و سلامت دیجیتال، چنان که باید وارد حوزة زیستفناوری و فناوریها پزشکی نشوند، ضعف زیرساختهای جمعآوری، ذخیره و تحلیل داده عنوان کرد و گفت: «این زیرساختها هنوز شکل نگرفتهاند؛ به همین دلیل هم شرکتها در این زمینه، پاسخ روشنی دریافت نکردهاند.»
هدایت حوزة هوش مصنوعی وظیفة حکمرانی است
«زیرساختها آماده نیست» یا «زیرساختها مناسب نیست» جملات کلیدیای هستند که در بسیاری از مصاحبههای مطبوعاتی شنیده میشود و همیشه نشانی از لنگ بودن کار هستند. قانعی نیز معتقد است زیرساختهای لازم برای ورود هوش مصنوعی و سلامت دیجیتال در زیستفناوری و فناوریهای پزشکی چندان مناسب و آماده نیست، اما آمادهسازی و فراهم کردن این زیرساختها وظیفة کدام نهاد و سازمان است و کار را باید از کجا شروع کرد؟
دبیر ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی در این زمینه گفت: «هیچ جای دنیا این وظیفه را به بخش خصوصی واگذار نکرده است؛ چراکه فراهم کردن این زیرساختها به سرمایهگذاری سنگینی نیاز دارد که از عهدة بخش خصوصی خارج است. از سوی دیگر، اگر قرار باشد پای بخش خصوصی به این ماجرا باز شود، باید مدل درآمدی آن هم روشن باشد. افزون بر اینکه دسترسی این زیرساختها به برخی دادههای محرمانه، اجازه نمیدهد که آن را به بخش خصوصی بسپارند.»
او با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری دربارة تأثیرگذاری هوش مصنوعی در آینده و ضرورت بهرهبردن از آن، افزود: «دولت پیشین سازمان هوش مصنوعی را راهاندازی کرد و کار بسیار هوشمندانهای که در این زمینه انجام داد، این بود که مسئولیت هدایت آن را به معاون اول رئیس جمهور سپرد؛ چراکه این کار فرایندی بینسازمانی است و همة وزارتخانهها باید در حل مشکلات آن مشارکت داشته باشند.»
قانعی این موضوع را که سازمان هوش مصنوعی به عنوان زیرمجموعة معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری قرار گرفته است، نکتة مثبت دیگری دانست و ادامه داد: «معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاست جمهوری گزینة مناسبی برای این موضوع بود؛ چراکه هوش مصنوعی موضوعی فرادستگاهی است و نمیشود هر دستگاهی زیرساخت خودش را ایجاد کند، اما معاونت علمی میتواند نقش مناسبی در میان نهادها و دستگاهها بر عهده بگیرد.»
دبیر ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی تا این جای کار، حکمرانی در حوزة هوش مصنوعی را مطلوب دانست و گفت: «به نظر میرسد این فضا به خوبی مدیریت میشود و فعالیتها، دیگر به شکل پراکنده انجام نمیشوند. بنابراین، با اعتباری که برای ایجاد زیرساختها گذاشتهاند و آییننامههایی که درحال تدوینشان هستند، فکر میکنم این فضا بهشکل مناسب و درستی درحال شکلگیری است.»
دبیر ستاد زیستفناوری، سلامت و فناوریهای پزشکی یکی دیگر از مشکلات جدی کسانی را که میخواهند در حوزة فناوریهای نوین پزشکی و سلامت دیجیتال فعالیت کنند، بلاتکلیفی مجوزدهی و رگولاتوری در این بخش دانست. او با تأکید بر اینکه تکلیف مجوزدهی و رگولاتوری در این حوزه باید مشخص شود، گفت: «قوانینی از قبل وجود دارد مبنی بر اینکه دخالت در پزشکی ممنوع است که قانون درستی است، اما باید مشخص شود کسانی که میخواهند در حوزة فناوریهای نوین پزشکی کار کنند از کجا، از چه کسی و چگونه باید مجوز بگیرند و کسبوکار راه بیندازند.»
قانعی معتقد است این مشکل باید در سطح کلان کشور و در سطح حکمرانی شکل بگیرد. او خاطرنشان کرد: «اکنون تلاش ما این است که جایابی مناسب در این زمینه صورت بگیرد؛ نه اینکه از این سو با ایجاد تقاضا رانش ایجاد کنیم، اما از آن سو، نتوانیم تحویل بگیریم.»
قانعی افزود: «همین که کسی بخواهد برای مردم هوش مصنوعی تولید و از آن استفاده کند، باید درگاه مجوزدهی، درگاه نظارتی، درگاه رعایت اخلاق، حفظ دادهها و در نهایت، رگولاتورش مشخص باشد، وگرنه این فناوری توسعه پیدا میکند و بعد دچار مشکل میشود.»
او با اشاره به اتفاقاتی که در دورة شیوع کرونا در زمینة توسعة سلامت دیجیتال رخ داده است، گفت: «مثلاً در زمان کرونا، آزمایشگاههای آنلاین و درِ منزل راهاندازی و فعال شد، اما نهادهای قضایی برخی از آنها را، به دلیل اینکه فعالیتشان با قانون هماهنگی نداشت، تعطیل کردند. بنابراین، شاید در این حوزه، مردم متقاضی و شرکتها هم فعال باشند، ولی باید اتصال این دو را قانونمند کرد؛ چراکه بر اساس قانون، نمیتوان بدون نظارت وارد حوزة سلامت شد.»
آنچه از نظر گذراندید بخش کوتاهی از گفتگویی مفصلتر است که میتوانید مشروح آن را در شماره ۶۱ (دی ماه ۱۴۰۳) «ماهنامه توسعه فناوریهای نوین پزشکی» مطالعه بفرمایید. یادآور میشود نسخههای الکترونیک این ماهنامه در اپلیکیشنهای فیدیبو و طاقجه نیز در دسترس است.
تهیهوتنظیم: رویا کاکاوند
